 |
| left.gr |
Τι έφταιξε για το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών; Δεν μπορούμε να εξηγήσουμε την ήττα αποκλειστικά με τις αστοχίες των τελευταίων εβδομάδων, ούτε με την υποτιθέμενη αποτυχία της επικοινωνιακής τακτικής. Το προβληματικό μήνυμα κυρίως και δευτερευόντως η ανεπάρκεια του αγγελιοφόρου εξηγεί τις περισσότερες αποτυχίες. Ποιος λοιπόν φταίει; Η απάντηση μου είναι ότι ηθικά - και μεταφυσικά ακολουθώντας την κλασσική ανάλυση του Carl Jaspers - φταίμε όλοι εμείς, οι αριστεροί, τα μέλη και οι φίλοι του ΣΥΡΙΖΑ, φταίμε όλοι και εγώ πρώτος.
Σαν αριστεροί, σαν προοδευτικοί είμαστε μέλη μιας συλλογικότητας. Λειτουργούμε μαζί, αγωνιζόμαστε μαζί, μοιραζόμαστε την χαρά της νίκης -θυμηθείτε τον Γενάρη και τον Ιούλιο του 2015- και είμαστε συλλογικά υπεύθυνοι για τις οδύνες της ήττας. Αν δεν συμφωνούσαμε με πολιτικές και πρακτικές έπρεπε να απαιτήσουμε την αλλαγή τους. Αυτό σημαίνει συλλογική πρακτική, αυτό κάνει το κόμμα «συλλογικό διανοούμενο». Υπάρχουν βέβαια και συγκεκριμένες πολιτικές ευθύνες, ο βουλευτής έχει μεγαλύτερη ευθύνη από το μέλος και ο υπουργός από τον βουλευτή. Αλλά αυτά θα τα συζητήσουμε αργότερα. Τώρα να παραδεχτούμε ότι για την αριστερά η νίκη, η ήττα, αλλά και ο αγώνας, είναι δουλειά όλων μας.
Σε πρόσφατα άρθρα μου προσπάθησα να μεταφέρω την συζήτηση περί των λόγων της ήττας από την εξονυχιστική εξέταση των τελευταίων ημερών στο δομικό επίπεδο (http://beta.avgi.gr/article/10811/9930277/e-enelikiose-tou-syriza). Δεν αντιστοιχήσαμε τις εκλογικές νίκες με την επίτευξη ιδεολογικής ηγεμονίας, δεν ενσωματώθηκε ο ΣΥΡΙΖΑ στους κοινωνικούς αρμούς, την τοπική αυτοδιοίκηση, τα συνδικάτα, τα επιμελητήρια. Υποστήριξα ότι η αναγκαία περίοδος του πένθους πρέπει να ολοκληρωθεί σύντομα για να γυρίσουμε στην κανονική νευρωτική μας ζωή και να μετατρέψουμε τα αρνητικά συναισθήματα (την απογοήτευση, την αγανάκτηση, το φόβο) σε θετικά και δημιουργικά (αντοχή και ανθεκτικότητα, ελπίδα και αποφασιστικότητα) (https://www.efsyn.gr/themata/politika-kai-filosofika-epikaira/198241_pos...).
Συχνά παλιοί αντιστασιακοί και επαναστάτες, πολλοί που αντιστάθηκαν στην χούντα για παράδειγμα, συναντώνται και αναπολούν με περηφάνια τους αγώνες τους παρ’ ότι πολλοί άλλαξαν στρατόπεδο έκτοτε και έφυγαν από την Αριστερά. Η νεανική μαχητικότητα έγινε νοσταλγία, οι ελπίδες για το μέλλον μεταμορφώθηκαν σε απολογία για το παρελθόν. Δεν πρέπει να επαναληφθεί κάτι τέτοιο, δεν πρέπει να χάσουμε το νήμα, να γίνουμε ιστορική παρένθεση. Ένας λόγος ίσως για την περιορισμένη ιδεολογική επιτυχία της Αριστεράς ήταν η εγκατάλειψη της θεωρητικής ανάλυσης που δίνει τα εργαλεία για τον στρατηγικό προγραμματισμό.
Πολλοί απορροφήθηκαν από την «κυβερνησιμότητα», άλλοι επέμεναν σε έναν επιφανειακό οικονομισμό που δημιουργεί μια επίφαση ριζοσπαστικότητας, άλλοι αδιαφόρησαν για τη σύνδεση της ιδεολογίας με την ψυχική οικονομία και την συναισθηματική οργάνωση της φαντασιακής τάξης. Η δομική και η ταξική ανάλυση για τα έργα και τις ημέρες της κυβέρνησης πρέπει να αρχίσει αμέσως. Μια τέτοια θεωρητική αποτίμηση θα αποτελέσει τη ραχοκοκαλιά των μελλοντικών λεπτομερών εκτιμήσεων και της απόδοσης επί μέρους ευθυνών.
Κυβέρνηση σε ομηρία
Ας αρχίσουμε από τα βασικά. Τι σημαίνει σήμερα η Αριστερά ως ιδεολογία και όραμα, ως οργάνωση και κόμμα, ως κίνημα και κυβέρνηση; Δεν υπάρχει απλή απάντηση. Δεν έχουμε κάποια συνταγή ή εγχειρίδιο να το συμβουλευτούμε και να το εφαρμόσουμε στην ελληνική πραγματικότητα. H θεωρητική και πολιτική αβεβαιότητα έγιναν εντονότερες, όταν ανέλαβε την κυβέρνηση η Αριστερά, και όχι βέβαια την εξουσία, καθώς εξουσία και κυβέρνηση δεν είναι συνώνυμες έννοιες.
Το παλιό καθεστώς, το σύστημα εξουσίας ανησύχησε από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά δεν πειράχτηκε πολύ. Μετά το αρχικό σοκ, αποκατέστησε την αυτοπεποίθηση του, επιστράτευσε τα πολλά του όπλα και ανέλαβε την αντι-ΣΥΡΙΖΑ εκστρατεία αντικαθιστώντας αρχικά και υπαγορεύοντας αργότερα στην ηγεσία της Ν.Δ. τι πρέπει να κάνει. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν αντιμετώπισε απλά την ενωμένη αντιπολίτευση, αλλά ένα παγιωμένο δίκτυο εξουσίας και αλληλοεξυπηρέτησης που, όταν αισθάνθηκε απειλούμενο εγκατάλειψε εσωτερικές διαφοροποιήσεις και αντιθέσεις συμφερόντων για να νικήσει τον κοινό εχθρό. Η ιερά συμμαχία ήταν πλατιά.
Οι αντιπρόσωποι των θεσμών συμπεριφέρονταν ως κυβερνήτες αποικιών. Οι δανειστές χρησιμοποίησαν την εξασθένηση της χώρας για να αυξήσουν τις εξουσίες επιβολής και ελέγχου και να καθορίσουν κάθε πολιτική της κυβέρνησης, ακόμη και κάποιες που δεν είχαν δημοσιονομικές επιπτώσεις. Η κυβέρνηση όμως είχε να αντιμετωπίσει και την τρόικα «εσωτερικού». Οι τράπεζες, το μεγάλο κεφάλαιο, τα συστημικά ΜΜΕ, καθώς και δημόσιοι υπάλληλοι, συμμετείχαν σε ένα «μεταμοντέρνο» πραξικόπημα. Ανώτεροι κρατικοί λειτουργοί, αλλά και κατώτεροι υπάλληλοι, συνηθισμένοι στην αδράνεια, την καθυστέρηση και την ελάχιστη προσπάθεια, κρατούσαν τους υπουργούς σε κατάσταση ομηρίας. Πολλοί διηγούνται ιστορίες ανημπόριας και ματαίωσης.
Σε κάποιους δεν παρέχονταν τα απαραίτητα στοιχεία για το σχεδιασμό πολιτικών. Άλλες απέτυχαν λόγω της απροθυμίας των ανωτέρων κρατικών λειτουργών να τις υλοποιήσουν. Ανώνυμες ενημερώσεις και διαρροές ειδοποιούσαν τον Τύπο για τον σχεδιασμό κάποιας νέας ριζοσπαστικής πολιτικής.
Οι δυσκολίες αυτές δεν ήταν απρόβλεπτες. Η βασική αντίφαση ήταν ότι, όταν ένα αριστερό κόμμα αναλαμβάνει τη διοίκηση του κράτους, συναντά έναν εχθρικό θεσμό που έχει οργανωθεί για να ανακόψει την ανοδική του πορεία και να ματαιώσει τα σχέδιά του. Η μαρξιστική πολιτική και νομική θεωρία υποστηρίζουν ότι και η μορφή και το περιεχόμενο κράτους και δικαίου βρίσκονται απέναντι στην Αριστερά. Θεμελιώδης λειτουργία του κράτους είναι να διασφαλίζει ότι ο ταξικός αγώνας περιορίζεται, αστυνομεύεται, και οι μικρές νίκες της εργατικής τάξης δεν θέτουν σε κίνδυνο την καπιταλιστική κυριαρχία. Η δομική αντιπαλότητα κράτους και Αριστεράς πήρε ιδιαίτερα σκληρό χαρακτήρα στην Ελλάδα στη μακρά ιστορία καταστολής και δίωξης των αριστερών.
Σ’ αυτές τις συνθήκες η κατανόηση των αντικειμενικών εμποδίων και ο προγραμματικός σχεδιασμός για την αντιμετώπιση τους είναι κρίσιμα. Ο Νίκος Πουλαντζάς πρώτος επεξεργάστηκε την στρατηγική για τον δημοκρατικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό. Η Αριστερά οφείλει να είναι μέσα και ενάντια στο κράτος, πρέπει να το καταλάβει και να το διοικήσει, αλλά και να ενεργεί ενάντια στους θεσμικούς περιορισμούς, στις στρατηγικές επιλογές και στην ιδεολογική κατεύθυνσή του. Για τον ύστερο Πουλαντζά, το κράτος δεν αποτελεί μια οντότητα ή εργαλείο, αλλά «όπως το “κεφάλαιο”, είναι ένας συσχετισμός δυνάμεων ή, ακριβέστερα, η υλική συμπύκνωση ενός συσχετισμού δυνάμεων ανάμεσα σε τάξεις και μερίδες τάξεων, έτσι όπως αυτός εκφράζεται πάντοτε μέσα στο κράτος με ειδικό τρόπο». Ως η υλική συμπύκνωση του ταξικού αγώνα, το κράτος οργανώνει την ενότητα του κυρίαρχου μπλοκ και υπηρετεί τη συνολική νομιμοποίηση της ταξικής κυριαρχίας διαχειριζόμενο τη λαϊκή συναίνεση. Οι κρατικοί θεσμοί και πολιτικές κανονικοποιούν και παγιώνουν την ισορροπία των κοινωνικών δυνάμεων.
Σε αυτή την κατεύθυνση, η κρατική εξουσία επιλέγει στρατηγικά τα πεδία της παρέμβασής της για να διατηρεί την ταξική κυριαρχία. Οι επιλογές της ικανοποιούν τα ταξικά συμφέροντα με πολλούς τρόπους. Με το επιλεκτικό φιλτράρισμα της πληροφορίας, τη συστηματική έλλειψη δράσης σε ζητήματα λαϊκού ενδιαφέροντος, τη χρησιμοποίηση αμοιβαία αντιφατικών προτεραιοτήτων, την άνιση υλοποίηση αποφασισμένων μέτρων και την επιδίωξη ad hoc, περιστασιακών και ασυντόνιστων πολιτικών. Την ίδια στιγμή, οι αγώνες των εργαζομένων μέσα και έξω από το κράτος ανακατευθύνουν τις θεσμικές προτεραιότητες και επιτυγχάνουν περιστασιακές νίκες που καταγράφουν την ένταση του ταξικού αγώνα. Σύμφωνα με τον Πουλαντζά, «κέντρα αντίστασης» αναδύονται στο κράτος. Εκπροσωπούνται από τους υπαλλήλους που προέρχονται από τις λαϊκές τάξεις και εκδηλώνονται σε θεσμικές αποφάσεις που προωθούν τα συμφέροντα των εργαζομένων, χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο τη συνολική ισορροπία δυνάμεων.
Στην ελληνική περίπτωση, το κράτος και οι ανώτεροι κρατικοί λειτουργοί σταθεροποιούν τις σχέσεις ανάμεσα στο κεφάλαιο, τους πολιτικούς και τα ΜΜΕ. Η πρόσφατη κρατική παρέμβαση προωθούσε τα τραπεζικά συμφέροντα και υποβάθμιζε τους κλάδους της βιομηχανίας και των κατασκευών. Κινητοποιούσε τη διαφθορά και την ευνοιοκρατία, για να κατευνάζει τις εντάσεις στην κυρίαρχη τάξη, και την ανοχή σε μικρο-παραβατικές λαϊκές συμπεριφορές, για να διατηρεί την κοινωνική ηρεμία. Η κρατική «παραβατικότητα» δημιουργούσε έναν ελάχιστο βαθμό εσωτερικής συνοχής και διαμεσολαβούσε ταξικά και προσωπικά συμφέροντα. Στρατηγικά σημεία οργάνωσης της αντι-ΣΥΡΙΖΑ εκστρατείας ήταν οι προστατευμένοι από τον πολιτικό έλεγχο «ανεξάρτητοι» θεσμοί: η Τράπεζα της Ελλάδας, η ΑΑΔΕ, η Επιτροπή Ανταγωνισμού. Οι τράπεζες και τα δημόσια έσοδα είχαν αποκοπεί από την ρυθμιστική παρέμβαση της κυβέρνησης.
Η ειρωνεία της ιστορίας
Αυτή η ανάλυση μας βοηθά να κατανοήσουμε τις δυσκολίες που έπρεπε να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, όταν κληρονόμησε έναν δημόσιο τομέα, ο οποίος συνδυάζει τη θεσμική και ιστορική αντι-αριστερή προκατάληψη με μια ταξική αντίληψη στρατηγικών επιλογών. Οι δημόσιοι υπάλληλοι που αντιστέκονται στις θεσμικές μεταρρυθμίσεις ή τις προοδευτικές πολιτικές εκφράζουν τόσο την ταξική θέση τους όσο και βαθιά θεμελιωμένα συμφέροντα. Αλλά η μεγαλύτερη δυσκολία είναι δομική. Όσο περισσότερο προσπαθεί η κυβέρνηση να αλλάξει την ισορροπία τόσο περισσότερο το κράτος, ως «συμπύκνωση του συσχετισμού δυνάμεων», θα αντιστέκεται. Η αλλαγή του συσχετισμού χρειάζεται, από την μια μεριά μία περιοδική πολιτική shock, στρατηγικά επιλεγμένες παρεμβάσεις σε κρίσιμους τομείς, και από την άλλη σταδιακές μεταρρυθμίσεις.
Αν η ταξική κυριαρχία είναι εγγεγραμμένη στην οργάνωση και τους θεσμούς του κράτους, η Αριστερά οφείλει να διευκολύνει τις φιλολαϊκές εξελίξεις στον δημόσιο τομέα και να ενθαρρύνει τα κοινωνικά κινήματα, ώστε να ασκούν διαρκώς πίεση από τα έξω. Δεύτερον, μόλις ξεκαθαρίστηκε πως οι δημοσιονομικοί περιορισμοί και οι ενέργειες της ΤτΕ θα παρεμπόδιζαν την υλοποίηση φιλολαϊκών πολιτικών, ο ΣΥΡΙΖΑ όφειλε να έχει επικεντρωθεί σε θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Η λαϊκή συμμετοχή στη μικρο-διαφθορά δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει πάνδημη κατακραυγή και απαίτηση για ένα πιο αποτελεσματικό και ειλικρινές κράτος.
Η Αριστερά φέρει ευθύνη να προχωρήσει αφενός στη δημιουργία μιας κανονικής δημόσιας διοίκησης, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να εισαγάγει μεταρρυθμίσεις προκειμένου να ανατρέψει τις λογικές της ταξικής προκατάληψης που επικρατούν στα κράτη της Δύσης. Ο ΣΥΡΙΖΑ είχε την ευθύνη της μεγάλης μεταρρυθμιστικής δύναμης. Η ανατροπή ή παρεμπόδιση της κυβέρνησης από τον συνδυασμό πυρός της εσωτερικής και ευρωπαϊκής τρόικας, θα μετατρεπόταν σε σχετικό πλεονέκτημα και πικρό έπαθλο. Και, τέλος, η στρατηγική επιλογή, την οποία τόσο επιτυχημένα έχει χρησιμοποιήσει η κυρίαρχη τάξη, έπρεπε να υιοθετηθεί και από την Αριστερά. Είναι δηλαδή αναγκαίο να εντοπιστούν οι νευραλγικοί τομείς που μπορούν να βοηθήσουν στη μεταβίβαση πόρων και δύναμης από το κεφάλαιο στους εργαζομένους και από το κράτος στους πολίτες.
Αποτελεί ιστορική ειρωνεία ότι οι μέθοδοι και οι πειθαρχίες της αποτελεσματικής διοίκησης εισάγονται για πρώτη φορά από μια αριστερή κυβέρνηση, η οποία στοχεύει στην ανατροπή των στρατηγικών στόχων του νεοφιλελεύθερου κράτους. Η συνταγματική αναθεώρηση, η απλή αναλογική, ο Κλεισθένης, οι αξιολογικές επιλογές των διευθυντών στο δημόσιο, ο ποινικός κώδικας και ο κώδικας ποινικής δικονομίας, η αδειοδότηση των καναλιών, το κτηματολόγιο, το δασολόγιο αποτελούν κεντρικές μεταρρυθμίσεις προς την δημιουργία ενός αποτελεσματικού αστικού κράτους.
Μόνο η Αριστερά μπορεί να φτιάξει το κράτος που οι άλλοι χρησιμοποιούσαν ως λάφυρο και κέντρο διευκολύνσεων και εύρεσης εργασίας πελατών. Η δημιουργία ενός οργανωμένου αστικού κράτους αποτελεί προϋπόθεση για την κίνηση προς τον σοσιαλισμό. Οι σκέψεις αυτές οδηγούν στο συμπέρασμα πως η επέκταση και το βάθεμα της δημοκρατίας σε κράτος και κοινωνία είναι στοιχεία πρωταρχικής σημασίας. Ο σοσιαλισμός είτε θα είναι δημοκρατικός είτε δεν θα υπάρχει.
* Βουλευτής Α' Πειραιά με τον ΣΥΡΙΖΑ και καθηγητής στο Birkbeck College του Λονδίνου
Το βιβλίο του Κώστα Δουζίνα «Από την Έδρα στα Έδρανα: Έργα και Ημέρες μιας αριστερής κυβέρνησης» θα εκδοθεί τον Ιούνιο από τις εκδόσεις Νήσος.
ΠΗΓΗ: https://left.gr/news/aristera-kai-kratos-i-giati-hreiazomaste-ti-theoria
..."αριστερά και κράτος.ή γιατί χρειαζόμαστε τη θεωρία"...(>άρθρο<)
..."ιστογραμμή"...tassosdikas blog