 |
| Τάσσος Δίκας, ξηρό παστέλ, 1995 |
Του Κώστα Δουζίνα *
❶ Σ’ αυτήν την περίοδο της πιο μεγάλης κινητικότητας και πλούτου πάσχουμε από έλλειψη κόσμου. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός έχει απογυμνώσει τον κόσμο από νόημα, η ανθρωπιστική βία έχει αποστραγγίσει το ηθικό σύμπαν της αξίας. Τα ανθρώπινα δικαιώματα των πολυεθνικών και ο κοσμοπολιτισμός των ανθρωπιστικών πολέμων συμβάλλουν σ’ αυτήν την απώλεια.
Υποτίθεται ότι αποτελούν άμυνα των αδύναμων και των φτωχών, την «τελευταία ουτοπία» του ακραίου Κέντρου. Αλλά η υποχώρηση του νοήματος έχει κάνει τα ανθρώπινα δικαιώματα αναστρέψιμα, εργαλεία αντίστασης και αγώνα και ταυτόχρονα πρόσχημα για τις αυτοκρατορικές εκστρατείες. Εχει κάνει τον κοσμοπολιτισμό τη σημερινή εκδοχή της mission civilisatrice.
❷ Ο εμφύλιος της κυριαρχίας. Πρέπει να επινοήσουμε ή να ανακαλύψουμε στην Κυνικο-Στωική γενεαλογία του κοσμοπολιτισμού, στον Ζήνωνα και τον Διογένη, την αρχή της υπέρβασής του. Ο κοσμοπολιτισμός που έρχεται εκτείνεται πέρα από έθνη και κράτη. Πρέπει να περιορίσει τη λογική της κυριαρχίας, του έθνους και του κράτους, πρέπει να χαλιναγωγήσει τον απεριόριστο και αδιαίρετο χαρακτήρα της και τη θεολογική της μεταφυσική.
Η αμφισβήτηση της κυριαρχίας είναι φιλοσοφικά απαραίτητη και πολιτικά αναγκαία. Τα ανθρώπινα δικαιώματα πλήττουν την παντοδυναμία του κυρίαρχου, ο ανθρωπισμός την κτηνωδία της απεριόριστης εξουσίας του. Αλλά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί: αυτή η επίθεση στην κυριαρχία δεν γίνεται στο όνομα της μη κυριαρχίας, αλλά σε αυτό ενός άλλου κυρίαρχου, του ατόμου- αντιπάλου της κοινότητας, της συλλογικότητας, του συλλογικού ήθους.
Δεν πρόκειται για μια εκστρατεία ενάντια στην κυριαρχία, αλλά για τον εμφύλιο πόλεμο του κυρίαρχου της πολιτικής θεολογίας ενάντια στο άτομο-κυρίαρχο του νεοφιλελεύθερου μηδενισμού. Υπάρχει εναλλακτική ενάντια στην ΤΙΝΑ;
|
| Τάσσος Δίκας, ξηρό παστέλ, 1995 |
Ο άλλος έρχεται πάντα πρώτος, πριν από μένα. Αποτελεί προϋπόθεση της γλώσσας, του εαυτού, του νόμου. Στη σοφία της, η γλώσσα μας χρησιμοποιεί την ίδια λέξη «συνείδηση» για την κατανόηση του εαυτού και για την ηθική συνείδηση, την ευθύνη προς τον άλλον.
Αποκτώ συνείδηση του «εγώ» επειδή ο άλλος μού λέει «εσύ» κάνοντάς με ηθικά υπεύθυνο. Το πρωταρχικό ηθικό γεγονός τελείται όταν ο άλλος στρέφεται σε μένα και μου απευθύνει ένα άμεσο, συγκεκριμένο και προσωπικό αίτημα. Τότε γίνεται γείτονας και πλησίον μου παραμένοντας ταυτόχρονα ξένος και παράξενος. Ο άλλος παρουσιάζεται στον κόσμο και σε μένα μέσα από το πρόσωπό του. Βλέπω το πρόσωπο του άλλου, ποτέ το δικό μου, παρά μόνο στον καθρέφτη – με το μόνιμο ρίσκο να πέσω στη σαγήνη του Νάρκισσου.
❹ Κοσμόπολη. Kάθε άνθρωπος είναι ένας κόσμος, το σημείο όπου διαπλέκονται και συμπυκνώνονται γεγονότα και ιστορίες του παρελθόντος, άνθρωποι και συναντήσεις, φαντασιώσεις, επιθυμίες και όνειρα, ένα σύμπαν μοναδικών νοημάτων και αξιών. Κάθε κόσμος είναι ένα σημείο έκστασης, ανοίγματος και απομάκρυνσης, ένα σημείο όπου βρισκόμαστε έξω από τον εαυτό μας, μέσα στην έκθεση και το μοίρασμα με τους άλλους, αθάνατοι στη θνητότητά μας, συμβολικά πεπερασμένοι αλλά φαντασιακά άπειροι· η ύπαρξη, μόνη μας ουσία.
Ο άλλος ως μοναδική, απαράμιλλη, πεπερασμένη ύπαρξη με φέρνει σε επαφή με την άπειρη ετερότητα. Σε αυτή την οντολογία, η κοινότητα δεν είναι το κοινό ανήκειν του κοινοτισμού, μια κοινή ουσία που προσφέρεται από την Ιστορία, την παράδοση, το πνεύμα του έθνους.
Σε αυτή την οντολογία, το οικουμενικό δεν αποτελεί την καθολίκευση του ατομικού. Ο κόσμος είναι η μεταξύ μας συνύπαρξη, ο εαυτός μου ως άλλος. Η κοσμόπολη που έρχεται δεν είναι μια συνταγματική ρύθμιση ούτε μια συμμαχία των τάξεων. Είναι η επανεδραίωση της κυριαρχίας ως επιθυμίας να είμαστε μαζί. Μιας γυμνής κυριαρχίας χωρίς τα χρυσοποίκιλτα ρούχα της θεολογικής ενότητας, του ενός μοναδικού άρχοντα μονάρχη –αυτοκράτορα, βασιλιά, ηγέτη.
|
| Τάσσος Δίκας, ξηρό παστέλ, 1995 |
❻ Μέλλον, παρελθόν, ουτοπία. Αυτό που λέγεται ουτοπία είναι η δύναμη της φαντασίας, που ανακαλύπτει το μέλλον να λανθάνει στο παρόν. Διαταράσσει τη γραμμικότητα του κενού ιστορικού χρόνου: το παρόν προοιωνίζεται και προδιαγράφει ένα μέλλον που δεν έχει έρθει ακόμα και δεν θα έρθει ποτέ. Αυτή η ανάμνηση του μέλλοντος πρέπει να συμπληρωθεί από την εικόνα του παρελθόντος.
Δεν είναι το παρελθόν που φωτίζει το παρόν ούτε το παρόν που φωτίζει το παρελθόν: η ιστορική αλήθεια είναι σαν μια εικόνα, μια φωτογραφία στην οποία το Τότε και το Τώρα συνενώνονται στον ίδιο αστερισμό, σαν μια αστραπή, όπως έλεγε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν.
Η σχέση του παρόντος με το παρελθόν είναι χρονική, η σχέση του Τότε με το Τώρα είναι διαλεκτική, εικονιστική και όχι χρονική. Η εικόνα ανήκει ριζικά στο παρόν, επειδή μόνο στο παρόν μπορεί να γίνει κατανοητή. Αλλά η εικόνα είναι επίσης ριζικά ιστορική και το παρελθόν μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο τώρα. Το παρελθόν μπορεί να γίνει αντιληπτό μόνο ως εικόνα που φωτίζει με μια λάμψη τη στιγμή· αν δεν αναγνωριστεί από το παρόν ως δική του μέριμνα, εξαφανίζεται.
Η απεύθυνση του παρελθόντος δεν θα παραληφθεί αν δεν διαβαστεί από το παρόν που καθιστά δυνατό. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο διασώζεται το παρελθόν, αλλά πρόκειται για ένα παρελθόν που δεν υπήρξε ποτέ. Η ιστορική γνώση είναι να διαβάζουμε αυτό που δεν γράφτηκε.
Το ιστορικό συμβάν ακολουθεί τη δομή της φωτογραφίας. Δικαιοσύνη είναι η αναγνωσιμότητα του παρελθόντος, αυτού που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια και μεταδίδει το κάθε Τότε προσφέροντάς το στο Τώρα σαν εικόνα που ζητά τη λύτρωσή της.
❼ Αγώνας χωρίς εγγυήσεις. Ο αγώνας για τον κοινωνικό μετασχηματισμό, για την κοσμόπολη που έρχεται, γίνεται εδώ και τώρα αλλά δεν μπορούμε ακόμη να τον δούμε ως συστατικό μιας σημαντικής ιστορικής πορείας. Μόνο στο τέλος της θα ξέρουμε αν και πότε ξεκίνησε η ριζική αλλαγή ή αν η Αριστερά έγινε ακόμη μια εκδοχή κυβερνητισμού.
Αυτή ακριβώς η σημερινή άγνοια της αυριανής αξιολόγησης του παρόντος μάς κάνει όλους συνεργούς στην ενδεχόμενη επιτυχία ή αποτυχία. Ο σημερινός αγώνας θα κριθεί από τον αναδρομικό απολογισμό της Ιστορίας.
* Βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ, καθηγητής Πολιτικής και Νομικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
πηγή: presspublica.gr άρθρο του Κώστα Δουζίνα > Εφτά θέσεις για την κοσμόπολη που έρχεται
αρχική πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
..."εφτά θέσεις για την κοσμόπολη που έρχεται"...(>άρθρο<)
................................................................................
Συνδεθείτε:
................................................................................
..."ιστογραμμή"...