 |
| Τάσσος Δίκας, ξηρό παστέλ, 1995 |
Σημείωση: Ο τίτλος προέρχεται από άρθρο στα «Νέα» που καταγγέλλει τη σειρά διαλέξεων «Θεωρία στο Μέγαρο» που έχω την τιμή να οργανώνω. «Το Μέγαρο Μουσικής εάλω [!]», θρηνεί. Αλώθηκε βέβαια. Από τις πολλές εκατοντάδες πολίτες, τις νέες και τους νέους που περίμεναν για ώρα στην ουρά για να ακούσουν τον Ετιέν Μπαλιμπάρ και την Τζούντιθ Μπάτλερ, τους πρώτους ομιλητές της σειράς.
»Ηταν ιδέες και κόσμος που ποτέ δεν είχαν «εισβάλει στον αστικό χώρο καθοσίωσης», όπως προειδοποιεί το «Βήμα». Τα «Νέα» προσθέτουν ότι το ακαδημαϊκό μου έργο έχει προσηλυτίσει «νέα καλά μυαλά στη χαρούμενη γνώση της αντισυστημικής [;] επιστήμης». Προσβολή ή έπαινος; Σίγουρα τίτλος για άρθρα.
Ακούγεται συχνά από πολιτικούς και σχολιαστές στο τέλος μιας συζήτησης ότι «οι ιστορικοί του μέλλοντος θα αποδείξουν τούτο ή το άλλο που υποστηρίζω». Ο πόλεμος εναντίον των κοινοτοπιών και των κλισέ που πρέπει να αρχίσουμε, και τον οποίο υπηρετεί η εφημερίδα που διαβάζετε, θα μετατρέψει την έκφραση αυτή σε αδίκημα με ποινή την απαγόρευση συμμετοχής στον δημόσιο λόγο από τρεις μήνες μέχρι δύο χρόνια.
Στο Λεξικό των Κλισέ σημειώνεται ότι η «έκφραση “η Ιστορία θα κρίνει” χρησιμοποιείται όταν ο ομιλών δεν έχει επιχειρήματα για να υποστηρίξει τις απόψεις του και επικαλείται τη μελλοντική ιστοριογραφία ως αντίδοτο της αδυναμίας κατανόησης του παρόντος. Ως ο από μηχανής θεός των ανοήτων, η μελλοντική ιστοριογραφία αποδεικνύει τα πάντα και τίποτε». Να σημειώσω ότι η νομοθέτηση τέτοιου αδικήματος θα μειώσει τις ομιλίες στη Βουλή και στα τηλεοπτικά πάνελ τουλάχιστον κατά το ένα τρίτο.
Λέγεται από κάποιους που χρησιμοποιούν τα όπλα της μελλοντικής ιστοριογραφίας ότι η αριστερή κυβέρνηση πρόδωσε. Από άλλους ότι λέει ψέματα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το «πραξικόπημα» του περασμένου Ιουλίου, όπως δικαιολογημένα ονομάστηκε διεθνώς, οδήγησε σε συνθηκολόγηση, σε μια ήττα στη μάχη, που όμως μας κράτησε, λαβωμένους βέβαια, στον πόλεμο.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο συσχετισμός δύναμης στην Ευρώπη ήταν καταιγιστικά εναντίον της αριστερής προοπτικής και επέβαλε εκβιαστικά τις απόψεις του σε μια προσπάθεια να κλείσει την αριστερή παρένθεση και να καταστρέψει τα πρώτα λουλούδια της ευρωπαϊκής άνοιξης που άρχισε στην Αθήνα.
Αλλά απέτυχε η κυβέρνηση; Ο Κινέζος ηγέτης Ντενγκ Σιάο Πινγκ όταν ρωτήθηκε το 1989, διακοσιοστή επέτειο της Γαλλικής Επανάστασης, να την κρίνει απάντησε ότι είναι πολύ νωρίς ακόμη. Δεν νομίζω ότι είμαστε σε θέση αυτή τη στιγμή να αποτιμήσουμε την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Και γιατί είναι πολύ νωρίς και γιατί βρισκόμαστε ακόμη in media res.
Η σοβαρή και αυστηρή κρίση της κυβέρνησης θα αρχίσει, σύντομα ελπίζω, όταν θα μπορέσει για πρώτη φορά μετά την αξιολόγηση να αρχίσει να εφαρμόζει το κοινωνικό της πρόγραμμα. Οσο για τα καταγγελλόμενα ψέματα, να θυμίσω ότι α-λήθεια σημαίνει έλλειψη λήθης, θύμηση και μνήμη δηλαδή. Θυμόμαστε λοιπόν τι έγινε από το 2009 και μετά ή τα τελευταία σαράντα χρόνια. Αυτά που καλείται σήμερα η Αριστερά να θεραπεύσει σε μερικούς μήνες.
Οταν μια ιδέα, ένα κίνημα, μια κυβέρνηση βρίσκεται σε υποχώρηση, η πιο καλή άμυνα είναι η αναδίπλωση, η απόδραση στο μέλλον. Η Αριστερά αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή μια ολομέτωπη επίθεση. Οι πιο άταιροι μνηστήρες, από την άκρα Δεξιά ώς την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά, έχουν συνεταιριστεί ελπίζοντας ότι η κυβέρνηση θα ανατραπεί από τη συντονισμένη επίθεση δικαιολογημένων λαϊκών παραπόνων και ψευδών συστημικών καταγγελιών.
Αυτή λοιπόν τη δύσκολη στιγμή πρέπει να αρχίσουμε μια μεγάλη συζήτηση για το όραμα της Αριστεράς του 21ου αιώνα. Θα μου πείτε, τα σημαντικά σήμερα είναι οι συντάξεις, το αγροτικό, οι πρόσφυγες, δεν έχουμε καιρό για θεωρητικές συζητήσεις και φιλοσοφίες. Αυτά μπορούν να περιμένουν μια πιο ήρεμη στιγμή.
Και όμως η Αριστερά ήταν πάντα η σκέψη στην πράξη, η συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης. Οταν η πράξη προχωρεί χωρίς θεωρία, ο άκρατος βολονταρισμός οδηγεί στα βράχια. Οταν η θεωρία αποφεύγει την πράξη, τότε πλησιάζουμε στην «όμορφη ψυχή» του Χέγκελ. Για να διατηρήσει την καθαρότητά της αποφεύγει να αναλάβει την ευθύνη της παρέμβασης και της προσωρινής αναπόφευκτης αποτυχίας.
Περιορίζεται λοιπόν στη μόνιμη διαμαρτυρία χωρίς λύσεις ή προοπτική. Η λογική αυτή οδηγεί στην αριστερή μελαγχολία και την απογοήτευση και, όπως βλέπουμε πρόσφατα, σε έναν πλειοδοτικό πλειστηριασμό από κατάρες και ύβρεις. Ματαίωση προσωπικών φιλοδοξιών ή φανατισμός; Να θυμίσουμε μόνο ότι ο δογματισμός δεν δείχνει βαθιά και στέρεη πίστη αλλά το αντίθετο: ανησυχία και αβεβαιότητα για τις δοξασίες που οδηγούν στην αμήχανη άμυνα της επιθετικότητας.
Υπάρχει βέβαια και το τρίτο παράπτωμα, η μικρομέγαλη πίστη του ρασιοναλιστή που πιστεύει ότι στην πολιτική η δύναμη του επιχειρήματος μπορεί να νικήσει τη δύναμη των όπλων. Το είδαμε στη μεγαλειότητά του όταν ο φετιχισμός του νομικισμού πίστεψε την προηγούμενη δεκαετία ότι το Διεθνές Δίκαιο θα σταματούσε τους πολέμους. Το είδαμε δυστυχώς και πέρσι.
Το πρόβλημα δεν είναι ότι έχουμε πολλή θεωρία και λίγη πράξη, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Πολλές αστοχίες της «πρώτης φοράς Αριστερά» είναι αποτέλεσμα περιορισμένης θεωρητικής κατανόησης σε συνδυασμό με έναν απρογραμμάτιστο κυβερνητισμό. Η Αριστερά πρέπει να αντιμετωπίζει τα μεγάλα προβλήματα του παρόντος από τη σκοπιά του μέλλοντος, να κάνει το όραμα συστατικό των τρεχουσών πολιτικών.
Πρέπει να παραδεχτούμε βέβαια ότι οι δύο ιστορικές εκφάνσεις της
Αριστεράς του 20ού αιώνα, ο υπαρκτός σοσιαλισμός και η σοσιαλδημοκρατία,
απέτυχαν. Στα κομμουνιστικά κράτη η έλλειψη δημοκρατίας και οι
αδυναμίες του συγκεντρωτικού οικονομικού μοντέλου οδήγησαν αδήριτα σε
παρακμή και πτώση.Η σοσιαλδημοκρατία, ένας εύθραυστος συνδυασμός καπιταλισμού και δημοκρατίας, ήταν ευρωπαϊκό επίτευγμα του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Το κοινωνικό κράτος ήταν κατάκτηση των ευρωπαϊκών εργατικών αγώνων αλλά και παραχώρηση του καπιταλισμού για να δημιουργηθεί ένα μοντέλο κοινωνικής προστασίας ως ιδεολογικός αντίπαλος του κομμουνισμού. Αποτελούσε ιστορική εξαίρεση αφού ούτε οι ΗΠΑ απέκτησαν κράτος ευημερίας, όπως είδαμε με την προσπάθεια του Ομπάμα να δημιουργήσει εθνικό σύστημα υγείας.
Μετά το 1989 άνοιξε ο δρόμος για την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού. Σ’ αυτό συνεισέφεραν τα μεγάλα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στη Βρετανία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και σε μας το ΠΑΣΟΚ. Αποδέχτηκαν τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, τις ιδιωτικοποιήσεις των δημόσιων πόρων και των κοινών αγαθών, την απορρύθμιση των αγορών, τον περιορισμό και την περιφρόνηση της δημοκρατίας. Το πρώτο μοντέλο καταστράφηκε με μια αλυσιδωτή έκρηξη, το δεύτερο διαλύθηκε στενόχωρα, μ’ έναν ψίθυρο, σ’ αυτό που ονομάζεται σήμερα διεθνώς «ΠΑΣΟΚοποίηση».
Πρέπει λοιπόν να αρχίσουμε από την αρχή. Δεν έχουμε εγχειρίδιο ή συνταγή για την αλλαγή, να την πάρουμε από το ράφι και να την εφαρμόσουμε. Χρειάζεται να πειραματιστούμε, να χρησιμοποιήσουμε τη θεσμική και κινηματική εμπειρία, να εμπιστευτούμε τον κόσμο.
Το παγκόσμιο ενδιαφέρον διανοουμένων και Αριστεράς εστιάζεται στην Ελλάδα επειδή ακριβώς ταξιδεύουμε σε αχαρτογράφητα εδάφη. Εχει ρίσκα η προσπάθεια, είχε και θα έχει αποτυχίες. Η Αριστερά είναι συνηθισμένη να αποτυγχάνει θεωρητικά και να ηττάται πολιτικά.
Τώρα, σαν το παιδί που ανεβαίνει σε ποδήλατο για πρώτη φορά ή σαν αυτόν που πέφτει στη θάλασσα για να μάθει να κολυμπάει, πρέπει να αναπτύξει μια διαφορετική κυβερνησιμότητα και να μάθουμε τι σημαίνει να κερδίζεις στην πράξη. Και για να το πετύχει χρειάζεται ένα μεγάλο όραμα, ένα νέο αφήγημα που θα ξαναπαντρέψει θεωρία και πράξη.
Σ’ αυτό το δύσκολο και γοητευτικό εγχείρημα θα προσπαθήσει να συνεισφέρει στα επόμενα η “Χαρούμενη Γνώση” στην «Εφ.Συν.».
* Βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και καθηγητής Πολιτικής και Νομικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
πηγή: efsyn.gr άρθρο του Κώστα Δουζίνα > Η χαρούμενη γνώση της θεωρίας (1)
..."η χαρούμενη γνώση της θεωρίας (1)"...(>άρθρο<)
..."ιστογραμμή"...