 |
| Τάσσος Δίκας, ξηρό παστέλ, 1995 |
«Πατρίδα μου είναι / ένας ουρανός χωρίς διαβατήριο, / χωρίς πύλη. / Μπαίνω απ' τον αέρα», έγραφε κάποτε -προφητικά(;)- ο Φερεϊντούν Φαριάντ, που δεν πρόλαβε το Αιγαίο σπαρμένο με κουφάρια προσφύγων. Μ' όλο της τον πληθωρισμό, η τραγική αυτή καθημερινότητα δεν φαίνεται να συγκινεί. Αντιθέτως, σφυρηλατεί την απάθειά μας.
Η έλευση των προσφύγων, πέρα από τις δοκιμασίες στις οποίες υποβάλλει τις κρατικές δομές διάσωσης και αλληλεγγύης, έχει και μια άλλη εξίσου σημαντική διάσταση. Αποτελεί εφαλτήριο για μια νέα αυτογνωσία, καθώς επαναπροσδιορίζει τα όρια τόσο της ατομικής όσο και της κοινωνικής μας ηθικής δοκιμάζοντας τις αντοχές μας στα πεδία αυτά.
Σε ατομικό επίπεδο ο ερχομός των προσφύγων μάς φέρνει αντιμέτωπους με πλευρές του εαυτού μας που ίσως δεν γνωρίζαμε, πλευρές συχνά αντιφατικές. Το «δείτε πόσο καλός είμαι» πήρε σάρκα και οστά σε selfies που τραβήχτηκαν με τα γνωστά κοντάρια που προσαρμόζονται στα κινητά τηλέφωνα και οι οποίες αναρτήθηκαν αυτάρεσκα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Την ίδια στιγμή, στο πρόσωπο των προσφύγων βρήκαμε το πρόσχημα για να ξεπλύνουμε τις ενοχές μας κάνοντας φιλανθρωπίες ευτελούς -συχνά- χαρακτήρα. Τα ρούχα και παπούτσια που προσφέραμε απλόχερα δεν ήταν από τα «καλά» μας αλλά από αυτά που στοιβάζονταν σκονισμένα σε ντουλάπες, απότοκα της καταναλωτικής μας μανίας στις εποχές των «παχιών αγελάδων».
Από την άλλη, μ' όλα τα ταπεινά τους ελατήρια οι συμπεριφορές αυτές δεν στάθηκαν ικανές να κηλιδώσουν ανεπανόρθωτα το ηθικό μας προφίλ. Χιλιάδες από μας έδωσαν και δίνουν από το υστέρημά τους, πρόσφεραν και προσφέρουν εθελοντική εργασία και πάσης φύσεως αλληλεγγύη στη λογική του «κάντε το καλό και ρίξ' το στο γιαλό» αποδεικνύοντας έτσι ότι στη χώρα μας, παρά τον αμοραλισμό των καιρών μας, υπάρχει ακόμη ισχυρή παρακαταθήκη ανθρωπιάς. Ανθρωπιάς που δεν φαίνεται να πηγάζει μόνο από την «πατροπαράδοτη φιλοξενία», αλλά και να αποτελεί συνάμα συνειδητή επιλογή, ικανή να βγάλει πολίτες από το καβούκι τους, να νοηματοδοτήσει ξανά τη ζωή τους και να ανανεώσει μέσα από τον ατομικό ακτιβισμό την ηθική τους σκευή.
Σε συλλογικό επίπεδο η άφιξη των προσφύγων προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις που σχετίζονται με αντιστοίχως ποικίλα ηθικά υπόβαθρα. Ομάδες «εθνικιστών ακτιβιστών», για παράδειγμα, τρύπησαν βάρκες στις οποίες επέβαιναν πρόσφυγες ανίκανοι να κολυμπήσουν, συμπεριφορά ακραία και κατακριτέα από ηθική άποψη, εφόσον υλοποιείται στη βάση τού «ανήθικοι είναι αυτοί που είναι βάρβαροι, όχι εμείς που τους σκοτώνουμε». Η ακρότητα της συγκεκριμένης πρακτικής, μολονότι πρέπει σίγουρα να μας προβληματίσει, δεν φαίνεται να αποτέλεσε επιλογή πλατιών κοινωνικών ομάδων.
Μια μεγάλη μερίδα πολιτών, από την άλλη, φαίνεται να έμεινε ως επί το πλείστον απαθής και αδρανής μπροστά στο προσφυγικό δράμα, με ηθική αφετηρία τη λογική τού «εγώ δεν φταίω, με τα δικά μου προβλήματα ποιος θα ασχοληθεί;», που σε μια βελτιωμένη της εκδοχή μετουσιωνόταν σε δηλώσεις άχρηστης λύπης του τύπου «τους καημένους, τι βάσανα τραβάνε!». Ας προσέξουμε αυτή τη χαρακτηριστική αποποίηση ευθυνών, την άρνηση της ηθικής αυτουργίας. Αν και δεν εκκινεί από το ίδιο σημείο με το «τρύπα τη βάρκα του βάρβαρου», έχει παρόμοιο ηθικό βάρος, καθώς καταλήγει στο ίδιο αποτέλεσμα: «παράγει» νεκρούς πρόσφυγες.
Υπήρξαν βέβαια και αισιόδοξα μηνύματα. Οι συλλογικότητες που λειτούργησαν για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικότερα το προσφυγικό πρόβλημα ενεργοποίησαν πολίτες, τους σήκωσαν από τον καναπέ, τους έμαθαν να συλλειτουργούν και εν τέλει να ζυμώνουν την ατομική τους ηθική μέσα στην κοινωνική. Αυτή η επέκταση των ηθικών συνόρων από το εγώ στο εμείς είναι κατ' ουσία αριστοτελική, καθώς υπογραμμίζει τον κοινωνικό χαρακτήρα της αρετής.
Οι αρετές διαμορφώνονται μέσα στην κοινωνία. Αυτό μας έμαθε ο Σταγειρίτης. Αυτό μαθαίνουν και οι εθελοντές που καθημερινά συνυπάρχουν και συνεργάζονται, για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στους πρόσφυγες. Κι αυτό είναι σίγουρα μια ελπιδοφόρα προοπτική.
* Ο Κώστας Κουτρουμπάκης είναι φιλόλογος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
πηγή: avgi.gr άρθρο του ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΡΟΥΜΠΑΚΗ > Προσφυγικό: εφαλτήριο για μια νέα αυτογνωσία
..."προσφυγικό: εφαλτήριο για μια νέα αυτογνωσία"...(>άρθρο<)
..."ιστογραμμή"...