 |
| Πηγή: left.gr |
Η Αριστερά πρέπει να έχει πλήρη και επιστημονικά τεκμηριωμένη κατανόηση της πραγματικότητας και του συσχετισμού δυνάμεων.
Πρέπει να έχει ολοκληρωμένο αλλά ευέλικτο πρόγραμμα για όλους τους βασικούς κοινωνικούς χώρους. Αλλά οποιαδήποτε αλλαγή πρέπει να αρχίσει με μια συζήτηση για το αριστερό όραμα που έχει κάπως θολώσει για τους παλιότερους και είναι άγνωστο για τους καινούργιους. Η μεγαλύτερη αναντιστοιχία είναι αυτή ανάμεσα στην αριστερή ένταξη και στον οραματικό και προγραμματικό μας λόγο.
Μια μεγάλη αντίφαση χαρακτηρίζει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Οι λαοί αντιδρούν και απορρίπτουν το νεοφιλελεύθερο κοινωνικοοικονομικό καθεστώς, αλλά η δυσαρέσκεια δεν συνοδεύεται από το σχέδιο ή την ελπίδα μιας ριζικά διαφορετικής ζωής. Φαίνεται σαν να μην μπορούμε πια να φανταστούμε και να προγραμματίσουμε μια κοινωνία πέρα από τον καπιταλισμό.
Αυτό το διαζύγιο μεταξύ της οργής για το παρόν και το όραμα του μέλλοντος είναι πρόσφατο. Μετά τη Γαλλική Επανάσταση όλα τα κοινωνικά κινήματα είχαν ένα όραμα, ένα ουτοπικό ή ρεαλιστικό όνειρο για ένα ριζικά διαφορετικό μέλλον.
Στα είκοσι χρόνια του 21ου αιώνα, η ευρωπαϊκή Αριστερά δεν έχει αποκτήσει πειστικό θεωρητικό και ιδεολογικό λόγο. Αγωνίζεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις πολύμορφες και πολύχρωμες ταυτότητες. Είναι η πιο αποτελεσματική αντίπαλος των διακρίσεων και κεντρικός εκφραστής της αλληλεγγύης προς τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Εχει υποβάλει τις αυξανόμενες ανισότητες και την ηθική σκληρότητα του καπιταλισμού στην πιο αδυσώπητη επιστημονική και πολιτική κριτική.
Εχει δείξει πως οι ιδιωτικοποιήσεις, η απορρύθμιση, η υποχώρηση του κοινωνικού κράτους και οι φοροαπαλλαγές οδηγούν αδήριτα σε περισσότερη φτώχεια, κοινωνική αδικία αλλά και σε οικονομική αποτυχία. Αλλά έχουμε αποτύχει, δεν έχουμε καν προσπαθήσει, να φανταστούμε και να περιγράψουμε μια ολοκληρωμένη εναλλακτική εικόνα, ένα νέο συναρπαστικό όραμα για το μέλλον της κοινωνίας και για τον δρόμο που οδηγεί εκεί. Η ουτοπία συνταξιοδοτήθηκε και αντικαταστάθηκε από το αντίθετό της: την «κανονικότητα» και την κυβερνησιμότητα.
Ο διαιτητής είναι με τον αντίπαλο
Οι λόγοι είναι πολλοί. Η πτώση του κομμουνισμού χτύπησε κυρίως τις δημοκρατικές και αντισταλινικές αριστερές δυνάμεις. Μετά η απώλεια της πίστης στη νομοτελειακή κίνηση της Ιστορίας, η παραδοχή της ενδεχομενικότητας και του τυχαίου υπέσκαψαν την πίστη στην αναπόδραστη κοινωνική αλλαγή με τις υπαρξιακές και ηθικές βεβαιότητες που δημιουργούσε. Η ιστορική συνείδηση αμβλύνθηκε. Οσοι πίστευαν ότι ιστορικές τάσεις οδηγούν στη νέα κοινωνία έχασαν τις επιστημονικές και μεταφυσικές βεβαιότητες.
Ταυτόχρονα η ιδεολογική ηγεμονία της αγοράς και της Δεξιάς έχει ενσωματωθεί σε συνταγματικούς και νομικούς θεσμούς και κοινωνικές συνήθειες που υψώνουν μια «φυσική» άμυνα του κυρίαρχου συστήματος. Οι εξουσιαστικές σχέσεις παίρνουν τη μορφή σχέσεων μεταξύ πραγμάτων, σε μια κλασική εκδοχή της αλλοτρίωσης και του φετιχισμού. Κάθε προσπάθεια ριζικής μεταρρύθμισης ή ανατροπής αντιμετωπίζει την αποπνικτική κοινοτοπία της «κοινής γνώμης», του «κοινού νου». Ο ανιαρός καταναγκασμός της καθημερινότητας, ο πειθαναγκασμός της συμπεριφοράς επηρεάζουν δεξιούς, αριστερούς και απολίτικους.
Οταν ξεκίνησα την πανεπιστημιακή μου καριέρα στο Λονδίνο, ο πρόεδρος του τμήματος μου είπε ότι ως ξένος, αριστερός και θεωρητικός θα έπρεπε για να πετύχω να κάνω διπλή προσπάθεια από αυτήν των Αγγλων συναδέλφων. Ετσι και με την πολιτική. Τα αριστερά κόμματα πετυχαίνουν μόνον αν υπερβούν τους ορατούς και αόρατους περιορισμούς που επιβάλλει η κοινοτοπία της κανονικότητας και ο συμβιβασμός με την αδυναμία. Οι καπιταλιστικές σχέσεις στηρίζονται σε ένα συνεχές και συχνά αόρατο υπόστρωμα αποδοχής τους αλλά και σε συνεχείς στοχευμένες ενέργειες προστασίας του συστήματος.
Η «φυσική» τάξη των πραγμάτων έχει επιβάλει μια σειρά δογματικές και επιστημονικά σαθρές απόψεις: ο άνθρωπος είναι φύσει ανταγωνιστικός, η αγορά αποτελεί τον βέλτιστο μηχανισμό κατανομής του πλούτου, το ατομικό συμφέρον οδηγεί στο κοινό καλό. Το κοινότοπο είναι η σκιά μόνο του επιτηδευμένου. Οι συνιστώσες του συστήματος, τράπεζες, νομικό σύστημα, ΜΜΕ, Παιδεία, Εκκλησία, δυνάμεις ασφάλειας, παρεμβαίνουν η κάθε μία στον χώρο της ενισχύοντας τα παράλογα «προφανή». Τα επιμέρους συμφέροντά τους μπορεί να είναι ανταγωνιστικά, αλλά όταν αισθανθούν απειλούμενες ομονοούν.
Οταν οι αριστεροί παραπονιούνται για τη συνεχή επίθεση της προπαγάνδας, των κακόπιστων ψευδών, των fake news ξεχνούν ότι και χωρίς κανένα κανάλι ή ραδιόφωνο η Δεξιά αντιπροσωπεύει ένα ολοκληρωμένο σύστημα εξουσίας που ξέρει πώς να υποστηρίζει τα συμφέροντά του. Η φιλελεύθερη ιδεολογική ηγεμονία και η δεξιότροπη «κοινή γνώμη» που κυριάρχησαν στη μεταπολεμική Ευρώπη αισθάνθηκαν ελάχιστα την απειλή της Αριστεράς ιδεών. Αναπαράγονται κοινωνικά και φυσικοποιούνται περιθωριοποιώντας κάθε εναλλακτική με την κοινότοπη δήλωση ότι είναι αδύνατη ή βλαβερή. Ο καπιταλισμός έχει πετύχει να εμφανίζεται αναπόδραστο μέρος της φυσικής τάξης πραγμάτων. Με ποδοσφαιρικούς όρους, ξεκινάμε το παιχνίδι με οκτώ παίκτες και τον διαιτητή οπαδό του αντίπαλου.
Στις λίγες περιπτώσεις που η Αριστερά βρέθηκε στην εξουσία γίνεται αναγκαστικά αμυντική και αρνητική: προσπαθεί να προστατεύσει τους πιο ευάλωτους, να περιορίσει τις χειρότερες υπερβολές του νεοφιλελευθερισμού, να αναστείλει με «λογική και σωφροσύνη» τις πιο προκλητικές μεταρρυθμίσεις υπέρ του κεφαλαίου, αλλά δεν προσπάθησε να μεταβάλει την ταξική ισορροπία.
Στη θέση του αιώνια αμυνόμενου πρέπει να μην κάνει το παραμικρό λάθος, μια και οι εχθροί παραμονεύουν το κάθε παραπάτημα. Φαίνεται ότι η Αριστερά δέχτηκε περισσότερο από τους άλλους το δόγμα της ΤΙΝΑ (there is no alternative): δεν υπάρχει εναλλακτική λύση, η «Ιστορία τελείωσε». Το Χόλιγουντ είναι γεμάτο με έργα που προβλέπουν το τέλος του κόσμου μετά μια μεγάλη φυσική ή κοινωνική καταστροφή. Κανένα όμως δεν μιλάει για το μόνο που μπορεί να σώσει την ανθρωπότητα: το τέλος του καπιταλισμού.
Ετσι και με την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Ηταν αποτέλεσμα της κοινωνικής ανάγκης να απελευθερωθεί η χώρα από τα μνημόνια. Ο ΣΥΡΙΖΑ μετά την εκβιαστική συμφωνία και τον συμβιβασμό του 2015 ανέλαβε αυτό που κάνει συνήθως η Αριστερά: την περιθωριακή προστασία των εργαζομένων, τον περιορισμό των χειρότερων αποτελεσμάτων του άπληστου καπιταλισμού.
Η κυβέρνηση πέτυχε όσα υποσχέθηκε τον Σεπτέμβρη του 2015: αντέστρεψε την ανθρωπιστική κρίση, έβγαλε τη χώρα από τα μνημόνια, ξεκίνησε μια περίοδο βιώσιμης και δίκαιης ανάπτυξης. Ο ΣΥΡΙΖΑ λειτούργησε όπως ο βιβλικός «κατέχων»: απέτρεψε τα χειρότερα. Αλλά η ταξική ισορροπία παρέμεινε αλώβητη. Παρά τις μεγάλες επιτυχίες της, η κυβέρνηση δεν επιδίωξε μεταβολή της ταξικής ισορροπίας ούτε και ξεκίνησε κάποια συζήτηση για το όραμα της Αριστεράς στον 21ο αιώνα.
Εδώ βρίσκεται η μεγάλη πρόκληση στον δρόμο για την αναγκαία «διεύρυνση» του κόμματος. Η Αριστερά πρέπει να έχει πλήρη και επιστημονικά τεκμηριωμένη κατανόηση της πραγματικότητας και του συσχετισμού δυνάμεων. Πρέπει να έχει ολοκληρωμένο αλλά ευέλικτο πρόγραμμα για όλους τους βασικούς κοινωνικούς χώρους. Αλλά οποιαδήποτε αλλαγή πρέπει να αρχίσει με μια συζήτηση για το αριστερό όραμα που έχει κάπως θολώσει για τους παλιότερους και είναι άγνωστο για τους καινούργιους. Η μεγαλύτερη αναντιστοιχία είναι αυτή ανάμεσα στην αριστερή ένταξη και στον οραματικό και προγραμματικό μας λόγο.
Ο νεοφιλελευθερισμός έχει μπει στην τελευταία του κρίση και η κυβέρνηση Μητσοτάκη αποτελεί την καταδικασμένη οπισθοφυλακή. Γι’ αυτό πρέπει να σκεφτούμε τολμηρά, να γυρίσουμε στη δική μας κανονικότητα, να προγραμματίσουμε αδύνατα για να πετύχουμε δυνατά. Μόνον αυτό θα μπορούσε να εμπνεύσει όσους μας κοιτάνε με συμπάθεια και με επιφύλαξη. Υποχρέωσή μας να ξαναπιάσουμε το νήμα μιας πολιτικής και πολιτισμικής επανάστασης, να κάνουμε τις αριστερές αξίες μέρος της καθημερινότητας.
Σαν τα ζευγάρια προτεσταντών που μετά δεκαετίες συζυγικής ζωής ξαναδίνουν όρκους αφοσίωσης και αγάπης μ’ έναν δεύτερο γάμο, πρέπει και η Αριστερά να επαναλάβει τη θεμελιακή της δέσμευση στον δημοκρατικό δρόμο στον σοσιαλισμό. Υποχρεωθήκαμε ως κυβέρνηση να διαχειριστούμε τον καπιταλισμό, αλλά παραμένουμε πιστοί στις νεανικές μας αξίες προσαρμοσμένες στον ύστερο, άρρωστο, ετοιμόρροπο καπιταλισμό. Ο,τι προετοιμάσουμε ως αντιπολίτευση πρέπει να γεννά ενθουσιασμό σήμερα και να οδηγεί στον κοινωνικό μετασχηματισμό αύριο. Δύσκολο εγχείρημα. Θα προσπαθήσουμε να το σκιαγραφήσουμε στα επόμενα.
*Ο Κώστας Δουζίνας είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και πρόεδρος του Ιδρύματος Νίκος Πουλαντζάς
..."το αριστερό όραμα (1)"...(>άρθρο<)
πηγή:left.gr
..."ιστογραμμή"... tassosdikas blog