 |
| Τάσσος Δίκας, ξηρό παστέλ, 2002 |
ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΗ ΑΤΑΞΙΑ
ΚΑΙ ΑΒΕΒΑΙΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
ΚΑΙ ΑΒΕΒΑΙΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
του
Γιώργου Χατζηκωνσταντίνου (*)
Ακούμε πολύ συχνά τελευταία, ότι τα πάντα
κρίνονται εκ του αποτελέσματος. Λόγος, δε, πολύς γίνεται, για τα μηνύματα
αισιοδοξίας ή απαισιοδοξίας τα οποία επιχειρείται να περάσουν στον Λαό, στην
κοινή γνώμη. Επί των εννοιών αυτών στηρίζονται επιχειρηματολογίες και διαμάχες
που είναι πλέον γνωστές και εξυπηρετούν τόσο οικονομικούς όσο και πολιτικούς
στόχους. Τι όμως είναι, κατά περίπτωση, αισιόδοξο και τι είναι απαισιόδοξο; Τι
είναι αποτελεσματικό και τι είναι αναποτελεσματικό; Έχω την αίσθηση ότι τα δύο
αυτά ερωτήματα είναι ενδιαφέροντα, καθώς αυτό το οποίο φαίνεται αισιόδοξο κι
αποτελεσματικό σήμερα, ή έστω βραχυχρόνια, μπορεί ν’ αποδειχθεί κάλλιστα απαισιόδοξο
κι αναποτελεσματικό αύριο, ή μακροχρόνια και το αντίθετο. Ο χρονικός ορίζοντας
δεν πρέπει να είναι απών από τις εκτιμήσεις.
Σημασία έχει πάντοτε η επιλογή της οπτικής γωνίας
μέσα από την οποία θεωρούμε τα πράγματα, ενώ σημασία διατηρούν, αναμφίβολα, οι
παραδοχές, οι αρχές και οι αξίες στις οποίες στηριζόμαστε για ν’ αναλύσουμε και
για να συνθέσουμε τα γεγονότα.
Ο κίνδυνος, δε, είναι πάντοτε αυτός που
επισημάνθηκε, κάποτε, από τον Έλληνα διανοητή Πολύβιο Δημητρακόπουλο που στο
βιβλίο του ‘’Η Σιδηρά Διαθήκη’’ τονίζει: ‘’Ο άνθρωπος σπανίως αντιλαμβάνεται
όπως βλέπει. Συνήθως βλέπει όπως αντιλαμβάνεται’’.
Οι εξελίξεις στον κόσμο, στην Ευρώπη και
στην Ελλάδα, μετά από 25 και πλέον χρόνια νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης,
είναι τόσο σημαντικές που εμποδίζουν την χωρίς ενδοιασμούς υιοθέτηση μιας
λογικής που να αποδεικνύεται ικανή να διαχειρισθεί την πολυπλοκότητα του 21ου
αιώνα, τα πρώτα χρόνια του οποίου διερχόμαστε σαν ανθρωπότητα. Σας διαβεβαιώνω,
δε, ότι μιλώντας για ανθρωπότητα, δεν διατηρώ, καμμιά απολύτως ανθρωποκεντρική
αντίληψη γι’ αυτόν τον τόσο όμορφο, αλλά και δυστυχή πλανήτη.
Γνωρίζετε πολύ καλά, ότι οι μονοδρομικές
απόψεις εξακολουθούν να υφίστανται, δυστυχώς, καθώς συμφέροντα τεράστια
κρύβονται επιμελώς από πίσω τους, οποιαδήποτε κι αν είναι η αφετηρία της
προέλευσής τους.
Όπως πάντα συνέβη στην Ιστορία, κυριαρχούν
γύρω μας συγκρούσεις και συγχύσεις σε όλα τα επίπεδα και εμποδίζουν την
επικράτηση της βεβαιότητας των συμπερασμάτων, ή τη βεβαιότητα για την ορθότητα
της ερμηνείας για την αλληλουχία των γεγονότων.
Αντιλαμβάνεσθε, βέβαια, ότι επί του
προκειμένου βρισκόμαστε μπροστά στην αναζήτηση του Ορθού Λόγου, της ορθότητας
της λογικής. Οφείλω, δε, να σας ομολογήσω, ότι προσωπικά είμαι θιασώτης του
αρχαιοελληνικού περιεχομένου του Ορθού Λόγου, του λόγου δηλαδή του οποίου η
ορθότητα υιοθετείται αναγκαστικά και από την Εκκλησία του Δήμου. Τούτο, σε
αντίθεση με την λατινογενή σημασία του Ορθού Λόγου, που, αξιωματικά και μόνο
θεωρούμενη, εκφράζει απλά την λογική του επαΐοντος και του επιχειρούντα να επαληθεύσει
τα πάντα ειδικού επιστήμονα.
Ως Οικονομολόγοι ή ως Οικονομικοί
επιστήμονες (και δεν είναι το ίδιο), αναζητώντας την οικονομική αλήθεια,
αλήθεια βέβαια καθ’ όλα σχετική, είμαστε υποχρεωμένοι, εγκύπτοντας στις
Οικονομικές θεωρίες και αναλύοντας τα οικονομικά φαινόμενα να υιοθετήσουμε
κάποια μέθοδο προς τούτο. Το εγχείρημα
δεν είναι καθόλου απλό, η απόφαση είναι δύσκολη, καθώς τα Μεθοδολογικά ρεύματα
συγκρούονται, οι προσεγγίσεις διαφοροποιούνται και οι οπτικές διαφοροποιούνται
επίσης. Είναι επόμενο, ότι μπροστά σε μια τέτοια επιλογή Μεθόδου, τα πράγματα
περιπλέκονται, ο διάλογος δυσχεραίνεται, οι όροι και οι έννοιες συχνά
διαφοροποιούνται και τα εννοιολογικά οπλοστάσια συχνά διαφορίζονται.
Με τις σκέψεις αυτές και προκειμένου να
συνεχίσω εντίμως να επιχειρηματολογώ οφείλω να διατυπώσω μια βασική μου
παραδοχή.
Για μένα η κοινωνία των ανθρώπων, όπως και
το φυσικό περιβάλλον του πλανήτη που φιλοξενεί την ζωή, είναι και πρέπει να
είναι υπεράνω των αγορών. Το αντίθετο δε θα πρέπει να το επιτρέψουμε να ισχύσει,
παρά το γεγονός ότι τα τελευταία τουλάχιστον 25 και πλέον χρόνια της
επικράτησης της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποιητικής συνταγής, που στερείται
δυστυχώς παγκοσμιότητας, τούτο δεν αποφεύχθηκε και οι όροι δυστυχώς
αντιστράφηκαν.
Οι αγορές, με τις πλέον παράδοξες μορφές
τους (αγορές κεφαλαίων, παραγώγων, offshores εταιριών κ.λ.π.)
θεοποιήθηκαν και με την βοήθεια του Πανούργου Λόγου που με ιεραποστολικό
φανατισμό προπαγάνδισε την αυτονόμηση του χρηματοοικονομικού συμφέροντος και τη
θυσία των πάντων στον βωμό του ανταγωνισμού, το είδος του οποίου βέβαια
συστηματικά αποσιωπήθηκε, οι αγορές αυτές τέθηκαν υπεράνω των Κοινωνιών, της
ανθρώπινης αξιοπρέπειας, των ίδιων των Κρατών και συχνά της Δημοκρατίας.
Το ερώτημα λοιπόν: ‘’Η Κοινωνία πρέπει να
είναι υπεράνω των αγορών ή οι αγορές πρέπει να είναι υπεράνω της Κοινωνίας;’’,
με όλες τις πιθανές παραλλαγές ή ποσοστώσεις, αποτελεί κεντρικό σημείο στην
προσπάθεια αναζήτησης της βραχυχρόνιας ή μακροχρόνιας οικονομικής προοπτικής
του Κόσμου, της Ευρώπης και της Ελλάδας.
Η απάντηση στο ερώτημα αυτό καθορίζει, για
μένα τη σύγχρονη διάκριση μεταξύ της Δεξιάς και της Αριστεράς προσέγγισης των
πραγμάτων, αλλά και το μεταξύ τους φάσμα. Κι αν η απάντηση στο ερώτημα αυτό
είναι, ότι η κοινωνία πρέπει να είναι υπεράνω των αγορών και την απάντηση αυτή
τη θωρήσετε ότι είναι Αριστερά, τότε μπορείτε φυσιολογικά να θεωρήσετε και τη
σκέψη μου Αριστερά, καθώς αυτή την επιλογή προσωπικά κάνω κι αυτή η παραδοχή με
εκφράζει περισσότερο. Η Κοινωνία υπεράνω των αγορών! Στο ερώτημα βέβαια αυτό πρέπει
ευθέως και εντίμως να απαντήσετε όλοι!
Ας δούμε λοιπόν κάπως πιο συγκεκριμένα
τώρα: Τρεις είναι κυρίως οι Μέθοδοι με τα επιστημολογικά εργαλεία που τις
συνοδεύουν στην αναζήτηση της Οικονομικής αλήθειας και στην αποκάλυψη των
οικονομικών προοπτικών.
Πρώτη Μέθοδος είναι η Μηχανιστική Μέθοδος
της Νευτώνιας Κοπερνίκιας και Καρτεσιανής λογικής. Στο πλαίσιό της και κάτω από
τις παραδοχές της λειτουργούν και αναπτύσσονται τα περισσότερα και γνωστότερα
στους οικονομολόγους ρεύματα οικονομικής σκέψης. Για τη Μέθοδο αυτή το
Οικονομικό Σύστημα, σύστημα, όπως θεωρείται, ανεξάρτητο των υπολοίπων, δεν
είναι τίποτε περισσότερο από έναν ανεξάρτητο Μηχανισμό και ως Μηχανισμός
συμπεριφέρεται, παρά τις πολυπλοκότητες που έχουν προσθέσει σ’ αυτό οι
τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις της τεχνολογικής και επιστημονικής
επανάστασης του καιρού μας.
Δεύτερη Μέθοδος είναι η Μαρξική Μέθοδος που
διαθέτει, όπως άλλωστε και πρώτη, υλιστικούς χαρακτήρες προσεγγίζοντας
διαφορετικά την πραγματικότητα, τους στόχους και την σκοπιμότητα της ύπαρξης
του Οικονομικού Συστήματος. Παρά τις αποτυχίες που υπήρξαν στην εφαρμογή, όταν
δηλαδή στη Μέθοδο αυτή δόθηκε η ευκαιρία να μετουσιωθεί σε Πολιτική και να
στηρίξει τις πράξεις της εξουσίας, η Μέθοδος του Μαρξ είναι Μέθοδος σημαντική
με διαλεκτικό περιεχόμενο και βέβαια εργαλείο ανάλυσης που σκόνταψε τη στιγμή
που επιχειρήθηκε από τους Πολιτικούς ή ταύτιση της έννοιας του Προλετάριου μ’
αυτήν της έννοιας του Εργάτη και του Αγρότη. Το πολυσήμαντο περιεχόμενο της
έννοιας του Προλετάριου ταυτίσθηκε για λόγους πολιτικής και επαναστατικής
σκοπιμότητας με το μονοσήμαντο περιεχόμενο της έννοιας του απλού Εργάτη που
παράγει απλώς υπεραξία.
Τρίτη Μέθοδος είναι η Θερμοδυναμική
Μέθοδος. Είναι αυτή που στην Οικονομία προσεγγίζει τα πράγματα με αναγωγή της
σκέψης του οικονομολόγου όχι στη Μηχανική αλλά στον 1ο και στον 2ο
Νόμο της Θερμοδυναμικής, δηλαδή στον Νόμο
της Εντροπίας ή αλλιώς στον Νόμο της αύξουσας αταξίας των Συστημάτων
(ανοιχτών, κλειστών, ζωντανών ή άψυχων).
Εντροπία σημαίνει,
επομένως, αυξανόμενη Συστημική αποδιοργάνωση, ενώ η κατάληξη αυτής της
αποδιοργανωτικής διαδικασίας, η τελική δηλαδή φάση της πλήρους αποδιοργάνωσης
ενός Συστήματος έχει την πιθανότητα 1 για να επισυμβεί, θα επισυμβεί δηλαδή
οπωσδήποτε.
Σε ένα ανοιχτό και ζωντανό, όμως Σύστημα,
όπως το Οικονομικό, οι εντροπιακές φάσεις διαδέχονται ή μια την άλλη με
κατεύθυνση την τελική φάση της πλήρους αποδιοργάνωσης του Συστήματος, που όμως
μπορεί να αποφευχθεί, ουσιαστικά δε να αναβληθεί και να μετακινηθεί στο βάθος
του χρόνου, εφ’ όσον (κι αυτό είναι σημαντικό) υπάρξουν παρεμβάσεις και
μεταλλαγές που οι συνθήκες πρέπει να τις επιτρέπουν. Στη Μηχανιστικής έμπνευσης
έννοια της ‘’κρίσης’’ δίνεται στη Θερμοδυναμική προσέγγιση ένα διαφορετικό
περιεχόμενο, δηλαδή το περιεχόμενο της ‘’εντροπιακής φάσης’’ με διαφορετικές
επιστημολογικές αναφορές, ενώ το Οικονομικό Σύστημα συλλαμβάνεται σε μια σχέση
εγκλεισμού και συνεχούς αλληλεξάρτησης με ευρύτερα συστήματα, όπως το
κοινωνικό, το σύστημα των ανθρωπίνων σχέσεων και η Βιόσφαιρα που το περιβάλλουν.
Θα υποψιάζεστε ήδη, ότι τη Μέθοδο αυτή την
υιοθετώ προκειμένου να τοποθετηθώ στο θέμα των προοπτικών της οικονομίας και
της ανάπτυξης. Την υιοθετώ γιατί θεωρώ ότι επιφυλάσσει κάποιες δόσεις
αισιοδοξίας για το μέλλον, στο μέτρο βέβαια που γίνουν συνείδηση, τόσο η
προέλευση, όσο και το βαθύτερο νόημα των σύγχρονων αδιεξόδων.
Υιοθετώ, έτσι, την άποψη, ότι τόσο σε
Παγκόσμιο, όσο σε Ευρωπαϊκό, όσο βέβαια και σε εθνικό επίπεδο, βρισκόμαστε σε
σημείο έντονης εντροπιακής φάσης του Συστήματος με εμφανή τα στοιχεία της
αποδιοργάνωσης και της αταξίας σε κύριους τομείς. Τούτο μάλιστα, τόσο δομικά,
όσο και λειτουργικά. (δημοσιονομικό, υφεσιακό, διανεμητικό, νομισματικό,
μεταναστευτικό κ.λ.π.)
Το ερώτημα το οποίο τίθεται είναι το αν το
Σύστημα έχει τη δυνατότητα να αντιδράσει, αν δηλαδή υπάρχουν δυνατότητες
παρεμβάσεων, για να ξεπεράσει την εντροπιακή φάση την οποία διέρχεται και να
προχωρήσει εκ νέου. Την εντροπιακή αυτή φάση, οι θιασώτες της Μηχανιστικής
Μεθόδου την αποκαλούν ‘’κρίση’’ (συγκυριακή, δομική κ.λ.π.), ενώ οι θιασώτες
της Μαρξικής Μεθόδου την αποκαλούν ‘’κρίση του καπιταλισμού’’. Σημειώνω ότι η
έννοια της ‘’κρίσης’’ είναι έννοια συντηρητική καθώς το ξεπέρασμά της θεωρείται
ότι οδηγεί το Σύστημα στην προτεραία κατάσταση, δίχως ουσιαστική αλλαγή. Η
θερμοδυναμική προσέγγιση αντιθέτως υποστηρίζει ότι το Σύστημα, μέσα από τις
ηπιότερες ή εντονότερες φάσεις της αποδιοργάνωσής του, μεταλλάσσεται ριζικά ή
και σε ακραία δύσκολες περιπτώσεις καταρρέει και αντικαθίσταται από νέες
Συστημικές δομές.
Είναι, άραγε, δυνατό το ξεπέρασμα της
σύγχρονης εντροπιακής φάσης να επισυμβεί στο πλαίσιο της ισχύουσας κυρίαρχης
λογικής; Τα δεδομένα δικαιολογούν την αισιοδοξία εκείνων που εμφανίζονται
θιασώτες, πολλές φορές μάλιστα φανατικοί, του κυρίαρχου οικονομικού δόγματος; Ή
μήπως η πυροσβεστική, τώρα, συμπεριφορά των πυρομανών φονταμενταλιστών της
ελεύθερης αγοράς, που τους βαθμούς ελευθερίας της ουδέποτε επακριβώς
προσδιόρισαν (ασυδοσία της αγοράς) και της πλήρους απελευθέρωσης της κίνησης
κεφαλαίων, είναι καταδικασμένη να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ακόμη δομική και
λειτουργική αταξία;
Το πρόβλημα γίνεται πολύ δυσκολότερο, όταν
αναζητούμε τις προοπτικές της Ελληνικής οικονομίας, καθώς στο πλαίσιό της
συσσωρεύθηκαν δεδομένα και παράμετροι δύσκολα αντιμετωπίσιμοι ή και αδύνατο ν’
αντιμετωπισθούν, όταν κριτήρια της πολιτικής παραμένουν ο σεβασμός της
επιθυμίας των κυρίαρχων συμφερόντων, ο σεβασμός, πάση θυσία, της κυρίαρχης
συνταγής και η με κάθε τρόπο αποφυγή καταστροφής κεφαλαίου.
Ποια όμως είναι τα δεδομένα που
καταδυναστεύουν την Ελληνική οικονομία και συσκοτίζουν τις αισιόδοξες
προοπτικές;
Θα προσπαθήσω να απαριθμήσω μερικά από
αυτά, μη λησμονώντας, ότι αυτά δε λειτουργούν ανεξάρτητα από τις παγκόσμιες και
ευρωπαϊκές περιπλοκές και ταυτόχρονα να εκφράσω την άποψή μου για την
αναπτυξιακή προοπτική κάτω από αυτές τις συνθήκες. Έχω δε την αίσθηση, ότι το
τι ακριβώς σημαίνει ‘’ανάπτυξη’’ πρέπει να μας προβληματίζει, γιατί αρκετή
‘’σπέκουλα’’ γίνεται γύρω από την έννοια αυτή. Είναι, νομίζω, σαφές ότιδε
μπορούμε να αποκαλούμε ανάπτυξη την αύξηση του ΑΕΠ απλά και μόνο, ή αν θέλετε
την απλή και μόνη αύξηση του πραγματικού κεφαλαίου της οικονομίας. Η ανάπτυξη
σημαίνει πολλά περισσότερα πράγματα από τη μεγέθυνση της οικονομίας, πράγματα
που σχετίζονται με τη διανομή του εισοδήματος, το επίπεδο της Κοινωνικής Πρόνοιας,
τη βελτίωση της Υγείας και της Παιδείας του πληθυσμού και βέβαια τη βελτίωση
της Δημοκρατίας.
Έτσι, για μένα, η αναπτυξιακή προοπτική της
χώρας καθίσταται αδιέξοδη και προβληματική, όταν τα δεδομένα που θα απαριθμήσω
συνυπάρχουν, όταν δηλαδή:
1.
Το Δημόσιο Χρέος τείνει να φθάσει στο 200% του ΑΕΠ, όταν
2.
Η ανεργία αγγίζει επισήμως και όχι ανεπισήμως το 28% με 30%
του ενεργού πληθυσμού και οι νέοι ξενιτεύονται, όταν
3. Η διανομή του εισοδήματος είναι απελπιστικά άνιση δημιουργώντας προβλήματα στην ενεργό ζήτηση και στην κατανάλωση, όταν
3. Η διανομή του εισοδήματος είναι απελπιστικά άνιση δημιουργώντας προβλήματα στην ενεργό ζήτηση και στην κατανάλωση, όταν
4.
Οι πολίτες αδυνατούν σε μεγάλο βαθμό να ανταποκριθούν στις
υποχρεώσεις τους, ενώ την ίδια στιγμή θέλουν και την πίτα ολόκληρη και τον
σκύλο χορτάτο, όταν
5.
Τα νοικοκυριά είναι σε σοβαρό ποσοστό υπερχρεωμένα, όταν
6.
Αυξάνονται συνεχώς, για λόγους συνήθως ταμειακούς, οι φόροι,
ενώ η φοροδιαφυγή δύσκολα αντιμετωπίζεται, όταν μάλιστα οι κατέχοντες απειλούν
με αποχή από τις επενδύσεις, όταν
7.
Η διαπλοκή, η διαφθορά και η υποκρισία εξακολουθούν να
βασιλεύουν σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, όταν
8.
Η μεσαία τάξη, σε μεγάλο βαθμό, προλεταριοποιείται, όταν
9. Οι δείκτες μεταποίησης αγγίζουν το -30% και η εθνική
παραγωγή συνεχώς συρρικνώνεται, οι εξαγωγές ελαχιστοποιούνται και οι ανάγκες
ικανοποιούνται εκ των ενόντων με εισαγωγές που και αυτές περιορίζονται λόγω
έλλειψης ρευστότητας, αλλά και μειωμένης καταναλωτικής δύναμης, όταν
10. Οι τράπεζες εξακολουθούν συστηματικά να ανακεφαλαιοποιούνται
αφειδώς, αντιμετωπιζόμενες ως ιερές αγελάδες, των δανειακών κεφαλαίων της
ανακεφαλαιοποίησής τους μεταφερομένων συνήθως στις πλάτες της κοινωνίας, όταν
11.
Ο χώρος των Μικρομεσαίων επιχειρήσεων αντιμετωπίζει κατά
συνήθεια πλέον το ‘’λουκέτο’’, όταν
12.
Η αγορά εργασίας αποσυντίθεται στο βωμό μιας απίθανης
ιδεοληψίας περί την ευελιξία και την ελαστικοποιήση των εργασιακών σχέσεων
(εργασιακός μεσαίωνας), όταν
13.
Το Κράτος Κοινωνικής Πρόνοιας αποσυντίθεται την ίδια στιγμή
που το Κράτος Καταστολής θριαμβεύει, όταν
14.
Οι πολίτες, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, είναι παντελώς
ανίδεοι για το καθεστώς των συμβάσεων, των υποχρεώσεων και τη φορολόγηση των
Πολυεθνικών, των Εφοπλιστικών ομίλων και κεφαλαίων, των Τραπεζών και γενικώς
των Μεγαλοσχημόνων, όταν
15.
Το ασφαλιστικό σύστημα και οι συνταξιοδοτήσεις υποφέρουν τα
μέγιστα, με τα αποθεματικά τους κεφάλαια να κουρεύονται στον βωμό της
εξυπηρέτησης του χρέους, όταν
16.
Ο τουρισμός αναδεικνύεται, ως τελευταίο αποκούμπι, σε εθνική
βιομηχανία, ενώ το εύθραυστο και η ρευστότητα που διακρίνει την ύπαρξή του,
συνήθως υποτιμούνται, όταν
17.
Ο αγροτικός τομέας καθίσταται όλο και πιο προβληματικός
όντας βέβαια βεβαρυμμένος από ένα αμαρτωλό παρελθόν ποικίλης μορφής, όσο κι αν
θέλουμε ν’ αποφύγουμε το ‘’λάθος περί τη σύνθεση’’, μ’ άλλα λόγια τις
γενικεύσεις, όταν
18.
Η χώρα αδυνατεί να ασκήσει Εθνική Νομισματική Πολιτική,
έχοντας ιστορικά επιλέξει τη συμμετοχή της σε μια Περιφερειακή Ένωση (ΕΕ) την
οποία αλλιώς την οραματίσθηκαν κάποτε οι οραματιστές της και αλλιώς εμφανίζεται σήμερα, όταν
19.
Η αγορά ακινήτων, πιστόνι άλλοτε της ανάπτυξης, αδρανεί, η
Δημόσια Περιουσία και ο Δημόσιος πλούτος ποικιλοτρόπως υποθηκεύονται σε
δανειστές που ως ‘’εταίροι’’ ή ‘’τιμωροί’’, ως ‘’επικυρίαρχοι’’ ή
‘’νέο-αποικιοκρατούντες’’ διακρίνονται για τα νεοφιλελεύθερά τους πείσματα,
θυσιάζοντας αρχές και αξίες στο βωμό της αποφυγής της καταστροφής του
κεφαλαίου, όταν τέλος
20. Το Πολιτικό
κομφούζιο μεγαλώνει, η εθνική κυριαρχία υποχωρεί περαιτέρω και η ξένη
επιτροπεία επανεγκαθίστανται.
Κατ’ εμέ, μ’ αυτά τα δεδομένα και μ’ άλλα
που, ενδεχομένως, θα μπορούσαν να αναφερθούν, οι αναπτυξιακές προοπτικές της
χώρας ελαχιστοποιούνται, ή χάνονται παντελώς. Έχω την αίσθηση, δε, ότι αδιέξοδα
και αποδιοργανωτικοί παράγοντες παρατηρούνται έντονα και διεθνώς με δείγματα
εμφανή από τις εμπειρίας της πρόσφατης ‘’Μαύρης Δευτέρας’’ του Αυγούστου που πέρασε.
Οι προοπτικές της Ελληνικής Οικονομίας δεν είναι άμοιρες από τις Ευρωπαϊκές και
Παγκόσμιες προοπτικές. Κι έχει σημασία η γενική εικόνα!
Άραγε, τι πρόκειται να συμβεί και τι ν’
ακολουθήσει;
Η Εθνική, η Ευρωπαϊκή και η Παγκόσμια
εμμονή στη συνέχιση της κυρίαρχης ακόμη συνταγής του ‘’κινηματικού συντηρητισμού’’
(όπως αποκαλεί ο Κρούγκμαν τον νεοφιλελευθερισμό) είναι δυνατό να οδηγήσει στο
ξεπέρασμα της εντροπιακής φάσης που διερχόμαστε; Ολόκληρο το Σύστημα οδηγείται
σε μια βαθύτερη μεταλλαγή;
Καθώς γνωρίζω, ότι οι Συστημικές καταρρεύσεις
οδηγούν σε συγκρούσεις, σε πολέμους και δυστυχία, ελπίζω στην εμφάνιση του
γεγονότος που ο Επίκουρος ονόμασε κάποτε ‘’παρέκκλιση’’ και έκτοτε ονομάζεται
‘’Επικούρια παρέκκλιση’’. Ελπίζω στην ξαφνική παλινόρθωση της λογικής, που θα
ντυθεί με τον μανδύα της παρέμβασης, που θερμοδυναμικά απαιτείται προκειμένου
να ανασταλεί η επικίνδυνη και τελική φάση του απόλυτου χάους, της εντροπίας
δηλαδή με πιθανότητα 1.
Νομίζω, ότι καταλαβαίνεται τώρα ξεκάθαρα,
ότι ελπίζω η Ελλάδα, η Ευρώπη και ο Κόσμος ν’ αντιληφθούν έγκαιρα την
‘’παρέκκλιση’’ ως μια επανατοποθέτηση στο ερώτημα που έχω ήδη θέσει και ν’
αποφασίσουν, ότι οι κοινωνίες των ανθρώπων και ο πολύτιμος πλανήτης που
φιλοξενεί τη ζωή είναι υπεράνω των αγορών. Οι άνθρωποι να αναθεωρήσουν τη
φιλοσοφία για τη ζωή, που ο Πανούργος Λόγος τους έχει επιβάλλει αλλοτριώνοντας
ψυχές και εγκεφάλους. Οι ηγεσίες και οι ηγετικές ελίτ να συνειδητοποιήσουν, ότι
αρκετά κράτησε ο αδιέξοδος χορός της απανθρωποποίησης του Συστήματος και ότι ο
άνθρωπος πρέπει επιτέλους να αποκτήσει αξία ανθρώπου, τέλος να γίνει συνείδηση
ότι το χρήμα είναι εργαλείο και όχι αυτοσκοπός. Τότε θα υπάρξει, πιθανότητα,
προοπτική, αλλά και δικαιοσύνη εν ισοτιμία και συλλογικότητα και αλληλεγγύη,
και αισιοδοξία μέχρις ότου και πάλι ο Νόμος της Εντροπίας λειτουργήσει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. N.G.ROEGEN :
“The Entropy Law and the Economic Progress” – Harvard University Press –
Cambridge, Massachusetts, London – 1981
2. N.G.ROEGEN :
“Energy and Economic Myths” – Pergamon Press USA, UK, CANADA, AUSTRALIA,
FRANCE, GERMANY – 1976
3. J.RIFKIN :
“Entropy – A new world view” – Paladin
Books – London – 1985
4. I.PRIGOGIN –
I.STENGERS : “La nouvelle alliance” – Ed.Gallimard – Paris – 1985
5. J.DE ROSNAY :
“Le macroscope – vers une vision globale” – Ed.Senil – Paris – 1975
6. R.PASSET :
“L’ Economique et le Vivant” – Ed.Economica – Paris – 1996
7. Γ.ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ : “Οικονομική κρίση ή
Οικονομική Εντροπία;” και “Η αβεβαιότητα και η θερμοδυναμική της ανισορροπίας
στην οικονομία” στο “Αναζητώντας και Διαπιστώνοντας” – κείμενα οικονομικού
προβληματισμού – Εκδ.Παπάζογλου – Κομοτηνή – 2001 (σελ. 121 και 135)
8. Γ.ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ : “Στα δεσμά του
μυθοποιημένου οικονομικού παραδείγματος» - Εκδ.Ελληνικά Γράμματα – Αθήνα – 1998
9. Γ.ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ : “Το Οικονομικό
Σύστημα και η εξέλιξή του” – Εκδ.Κριτική – Αθήνα - 2009
(*) O Γιώργος Χατζηκωνσταντίνου είναι σ.
Καθηγητής Οικονομικής Θεωρίας
..."ιστογραμμή"...