..."η εποχή της εικόνας και τα οικονομικά των τζιχαντιστών"...(>άρθρο<)

Τάσσος Δίκας, ξηρό παστέλ, 1997
Του Γιάννη Σιώτου
Στην εποχή των εικόνων που ζούμε, οι βαρύγδουπες λέξεις που προκαλούν δέος και οι συγκλονιστικές εικόνες που προκαλούν τρόμο, απέχθεια και αποστροφή ουσιαστικά είναι εκείνες που διαμορφώνουν την κοινή γνώμη, δημιουργώντας κλίμα είτε συνολικής αποδοχής είτε συλλογικής απόρριψης. Γνωστά πράγματα, θα σκεφτεί κάποιος, όμως αυτή η υπερεκμετάλλευση του συναισθήματος, τις περισσότερες φορές οδηγεί τους ανθρώπους να αποφεύγουν κάθε προσπάθεια να αναζητήσουν τις πληροφορίες εκείνες που θα τους επιτρέψουν να κατανοήσουν την πραγματικότητα.
Σήμερα οι άνθρωποι στην Ευρώπη -και όχι μόνο- κρίνουν με βάση τις εικόνες που βάζει στα σπίτια τους η TV. Φόβος, τρόμος, ανασφάλεια, αποτροπιασμός, απέχθεια, οργή, εκδίκηση είναι μερικές από τις λέξεις που συνθέτουν τη ψυχολογία του μέσου Eυρωπαίου. Έτσι, ερωτήματα όπως πώς ξαφνικά οι τζιχαντιστές έγιναν παγκόσμια απειλή ή πώς καταφέρνουν να χρηματοδοτούν έναν πόλεμο ενάντια σε υπερδυνάμεις και ένα παγκόσμιο τρομοκρατικό δίκτυο δεν τους απασχολούν. Και όμως, για να κατανοήσει κανείς τη βαρβαρότητά τους, θα πρέπει να δώσει απαντήσεις σε αυτά και σε ανάλογα ερωτήματα, καθώς ο αγώνας κατά της βαρβαρότητας των τζιχαντιστών που θα εκτυλιχθεί τους επόμενους μήνες ή και χρόνια, θα αλλάξει τη ζωή τους.
Και ένα μείζον ερώτημα αφορά τα "οικονομικά" του Ισλαμικού Κράτους. Το σίγουρο είναι ότι μέχρι στιγμής είναι ένα θέμα το οποίο απασχολεί λίγους: κάποιους ακαδημαϊκούς, λιγοστούς ερευνητές δημοσιογράφους και ορισμένους ακτιβιστές.
Το γεγονός ότι πολλοί ακαδημαϊκοί που ασχολούνται με θέματα της τρομοκρατίας έχουν χαρακτηρίσει το Ισλαμικό Κράτος ως την πλουσιότερη τρομοκρατική οργάνωση, με αποθεματικά που ξεπερνούν τα 2 δισ. δολάρια, πρέπει να προκαλεί πολλές σκέψεις. Δεν είναι μόνο τα έσοδα από τις τράπεζες που έχουν λεηλατήσει σε πόλεις που κατέλαβαν, όπως για παράδειγμα τη Μοσούλη, ούτε και η υψηλή φορολογία που επιβάλλουν σε χριστιανούς στις περιοχές που ελέγχουν. Τα οικονομικά των ισλαμιστών είναι μια πιο πολύπλοκη υπόθεση, που ξεπερνά τα "σύνορά" τους και είναι άγνωστο μέχρι που φθάνει. Ενδεικτικό είναι άλλωστε το γεγονός ότι οι πρωθυπουργοί και οι αρχηγοί κρατών της ομάδας G20 αποφάσισαν στο Μπελέκ, κοντά στην Αττάλεια, μια δέσμη συγκεκριμένων μέτρων τα οποία προβλέπουν μεταξύ άλλων και τη διακοπή της ροής χρηματοδότησης τρομοκρατικών οργανώσεων, όπως το Ισλαμικό Κράτος. Για να κατανοήσει κανείς την έκταση του προβλήματος αλλά και τους εμπλεκόμενους σε αυτό, δεν έχει παρά να ανατρέξει σε μια πρόσφατη δήλωση του Ρώσου προέδρου Πούτιν: "Οι τρομοκράτες του Ισλαμικού Κράτους (IS) χρηματοδοτούνται από 40 χώρες, μεταξύ των οποίων και μέλη της G20" αποκάλυψε ο Ρώσος πρόεδρος από την Αττάλεια της Τουρκίας. Μιλώντας στους δημοσιογράφους, ο Ρώσος πρόεδρος είπε πως έχει ήδη γνωστοποιήσει στους ηγέτες της G20 τα στοιχεία που έχουν στη διάθεσή τους οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες.

H Λουίζ Σέλεϊ, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Τζορτζ Μέισον και διευθύντρια στο Κέντρο Τρομοκρατίας, Διακρατικού Εγκλήματος και Διαφθοράς, σε άρθρο της πριν από ένα χρόνο περίπου επισημαίνει ότι το Ισλαμικό Κράτος από πολλές απόψεις μοιάζει με μια νόμιμη επιχείρηση. Η άποψη αυτή τεκμηριώνεται από το γεγονός ότι η διαβόητη τρομοκρατική οργάνωση "έχει ποικίλες πηγές εσόδων, αναζητά και αναπτύσσει νέες γραμμές κέρδους και εστιάζει στα πιο επιτυχημένα προϊόντα του και τα ανταγωνιστικά του πλεονεκτήματα. Οι ηγέτες του είναι ορθολογικοί επιχειρηματικοί δρώντες επίσης".
Αναζητούν τις καλύτερες επαγγελματικές υπηρεσίες. Ασχολούνται με την ανάλυση κόστους - οφέλους, εστιάζοντας στα εγκλήματα που αποδίδουν την υψηλότερη ανταμοιβή με το χαμηλότερο ρίσκο. Και χρησιμοποιούν προηγμένη τεχνολογία για τη στρατολόγηση προσωπικού σε παγκόσμιο επίπεδο. Επίσης, έχουν πολυετή εμπειρία στο να ξεγελούν τη Δύση, καθώς δημιουργούν εικονικές εταιρείες, δωροδοκούν αξιωματούχους και ξεπλένουν χρήμα. Υπό το πρίσμα αυτό, οι τζιχαντιστές ακολουθούν τις θεμελιακές αρχές του επιχειρείν: προσπαθούν να πουλήσουν ακριβά την πραμάτεια τους περιορίζοντας όσο το δυνατόν το κόστος τους, ώστε με τα κέρδη να μπορούν να χρηματοδοτούν τις δαπάνες τους. Επομένως, η μεγιστοποίηση των εσόδων, η ελαχιστοποίηση των δαπανών και η εξεύρεση του κατάλληλου αγοραστή είναι γι' αυτούς θέμα επιβίωσης.
Ας πάρουμε το πετρέλαιο, που τουλάχιστον μέχρι πέρυσι ήταν η βασική πηγή χρηματοδότησής τους. Δεν είναι λίγοι μάλιστα εκείνοι που υποστηρίζουν ότι το Ισλαμικό Κράτος είναι η πλουσιότερη τρομοκρατική ομάδα του κόσμου, ακριβώς επειδή έχει καταλάβει μερικά από τα πιο επικερδή κοιτάσματα πετρελαίου του κόσμου στο Ιράκ και στη Συρία. Και όταν οι τζιχαντιστές πουλάνε, κάποιοι άλλοι αγοράζουν...
Αυτό επιβεβαίωσε στη συνάντηση των G20 και ο πρόεδρος της Ρωσίας. Ο πρόεδρος Πούτιν σε δηλώσεις του, κατέστησε αναγκαίο τον τερματισμό του παράνομου εμπορίου πετρελαίου από το οποίο το Ισλαμικό Κράτος αποκομίζει τεράστια έσοδα. Όπως είπε, παρουσίασε στους ομολόγους του αεροφωτογραφίες αλλά και δορυφορικές φωτογραφίες που αποδεικνύουν σαφώς την κλίμακα του λαθρεμπορίου πετρελαίου και πετρελαιοειδών.
«Η αυτοκινητοπομπή για τον ανεφοδιασμό οχημάτων είχε μήκος δεκάδων χιλιομέτρων... Από ψηλά μοιάζουν να χάνονται στον ορίζοντα» πρόσθεσε ο Πούτιν, συγκρίνοντας το κομβόι των συστημάτων φυσικού αερίου και αγωγών πετρελαίου. Και το εύλογο ερώτημα που ανακύπτει είναι: ποιoς αγοράζει αυτό το πετρέλαιο;
Αλλά το πετρέλαιο δεν είναι η μόνη πηγή εσόδων του ISIS. Για παράδειγμα, όταν η οργάνωση χρειαζόταν αρχικά κεφάλαια για να στρατολογήσει προσωπικό και να αποκτήσει στρατιωτικό εξοπλισμό για να κατακτήσει τις υπό σουνιτική κυριαρχία περιοχές του Ιράκ, κάποια από αυτά προήλθαν από δωρητές στις χώρες τού Κόλπου, οι οποίοι είχαν χρηματοδοτήσει τις προγονικές οργανώσεις του ISIS.
Πιο πρόσφατα, η χρηματοδότηση του ISIS προήλθε από τις συνηθισμένες τρομοκρατικές επιχειρήσεις - λαθρεμπόριο, απαγωγές, εκβιασμοί, ληστείες. Ακόμα περισσότερη χρηματοδότηση προέρχεται από την πώληση λαθραίων τσιγάρων, φαρμακευτικών προϊόντων, κινητών τηλεφώνων, αρχαιοτήτων και ξένων διαβατηρίων. Η διακίνηση ορισμένων από αυτά τα προϊόντα τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί δραματικά. Για παράδειγμα, το λαθρεμπόριο τσιγάρων έχει αυξηθεί, το λαθρεμπόριο καυσίμων εκτιμάται ότι έχει τριπλασιαστεί και το λαθρεμπόριο κινητών τηλεφώνων πενταπλασιάστηκε. Το ISIS επίσης φορολογεί τη μαύρη αγορά αρχαιοτήτων με 20% έως 50%, ανάλογα με την περιοχή και το είδος της αρχαιότητας.
Και φυσικά, όταν κάποιος αρχίζει να ξεμπλέκει το κουβάρι, τότε βρίσκεται αντιμέτωπος με... σκοπιμότητες. Για παράδειγμα, η Δαμασκός κατηγορεί τη Δύση ότι παρέχει πλήρη στήριξη στις εξτρεμιστικές ομάδες που δραστηριοποιούνται στη Συρία. Σε πρόσφατη (Σεπτέμβριος 2015) συνέντευξή του σε ρωσικά ΜΜΕ, ο Άσαντ τόνισε: «Είναι πραγματικότητα πως η Δύση στηρίζει τους τζιχαντιστές του μετώπου Αλ Νούσρα, του συριακού βραχίονα της Αλ Κάιντα, καθώς γνωρίζουμε πως και η Τουρκία στηρίζει το Ισλαμικό Κράτος και το μέτωπο Αλ Νούσρα, παρέχοντας όπλα, χρήματα και εθελοντές μαχητές». Ο Σύρος ηγέτης επεσήμανε πως η Τουρκία διατηρεί στενές σχέσεις με τη Δύση και η ηγεσία της δεν θα μπορούσε να λάβει οποιαδήποτε απόφαση, ιδιαίτερα τέτοιου είδους, εάν δεν είχε προβεί προηγουμένως σε διαβουλεύσεις και δεν είχε εξασφαλίσει τη στήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων «συμμάχων» της Δύσης. «Το μέτωπο Αλ Νούσρα και το ISIS έχουν αποκτήσει τεράστια δύναμη στην περιοχή, διότι λειτουργούν κάτω από την κάλυψη των Δυτικών. Τα δυτικά κράτη ανέκαθεν πίστευαν πως η τρομοκρατία είναι ένα γερό χαρτί που μπορούν να τραβήξουν και να παίξουν το παιχνίδι τους» κατέληξε ο Άσαντ.

Πολλοί Δυτικοί αναλυτές και ακαδημαϊκοί υποστηρίζουν ότι, αν θελήσει κανείς να αναζητήσει χρηματοδότες των τζιχαντιστών, τότε θα πρέπει να ψάξει προς την πλευρά του Κόλπου. Σε συνέντευξή του στην γερμανική DW, o Γκίντερ Μάιερ, καθηγητής και ερευνητής για τον Αραβικό Κόσμο στο Πανεπιστήμιο του Μάιντς, υποστηρίζει ότι «Η σημαντικότερη πηγή χρηματοδότησης προέρχονταν μέχρι στιγμής από τα αραβικά κράτη, κυρίως από τη Σαουδική Αραβία, αλλά και το Κατάρ, το Κουβέιτ και τα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα. Αλλά πιο σημαντική χώρα είναι σε κάθε περίπτωση η Σουηδική Αραβία». Κατά την άποψη του Γερμανού καθηγητή, κίνητρο των σουνιτικών αραβικών κρατών του Αραβικού Κόλπου είναι ο αγώνας των μαχητών της ISIS εναντίον του προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία. Τα 3/4 του συριακού πληθυσμού είναι μουσουλμάνοι σουνίτες, αλλά η χώρα κυβερνάται από τη μειοψηφία των αλεβιτών, ένα παρακλάδι του σιιτικού Ισλάμ. Βέβαια, στο μεταξύ και η σαουδαραβική κυβέρνηση έχει συνειδητοποιήσει τους κινδύνους. Και όπως υποστηρίζει ο Γκίντερ Μάιερ, η πλειονότητα των ξένων μαχητών της ISIS είναι Σαουδάραβες, οι οποίοι, όταν επιστρέψουν στη χώρα τους, υπάρχει ο κίνδυνος να στραφούν εναντίον του ίδιου του καθεστώτος. Όμως η ροή χρηματοδότησης από τη Σαουδική Αραβία δεν σταματά, συνεχίζεται από τους πλούσιους Σαουδάραβες.
Στην εκδοχή αυτή όμως υπάρχει και ο αντίλογος. Πολλοί, που αντικρούουν τις απόψεις αυτές, χρησιμοποιούν ως επιχείρημα την εχθρική στάση των τζιχαντιστών απέναντι στην Σαουδική Αραβία. Επικαλούνται μάλιστα ότι ο ηγέτης του ISIS Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι σε μήνυμά του περιγράφει τη Σαουδική Αραβία ως «το κεφάλι του φιδιού και το προπύργιο της νόσου». Μάλιστα, προχωρούν ένα βήμα παραπάνω, υποστηρίζοντας ότι το σχέδιο του Μπαγκντάντι είναι να πυροδοτήσει έναν εμφύλιο πόλεμο στην Σαουδική Αραβία, στοχοποιώντας τη σιιτική κοινότητα και προκαλώντας την να εξαπολύσει την οργή της στην κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας (δεκάδες Σιίτες Σαουδάραβες έχουν ήδη αρχίσει να σχηματίζουν ομάδες πολιτικής άμυνας για να προστατευθούν καλύτερα από το ISIS και άλλες απειλές, μια έκβαση που έχει δημιουργήσει ανησυχία στις αρχές της Σαουδικής Αραβίας).
Όλα αυτά δείχνουν ότι η λύση στο πρόβλημα των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους δεν έχει καμία σχέση με τις εικόνες που προβάλλονται από τους τηλεοπτικούς δέκτες. Είναι πολύ πιο πολύπλοκο, σχεδόν δαιδαλώδες, με ποικίλες προεκτάσεις: πολιτικές, διπλωματικές και γεωπολιτικές. Και όσο οι πολίτες απομονώνονται στην εικονική πραγματικότητα που τους σερβίρουν οι τηλεοράσεις, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες οι όποιες λύσεις που θα δοθούν να αποσκοπούν στο να προστατέψουν τα συμφέροντα των λίγων.
..."η  εποχή της εικόνας και τα οικονομικά των τζιχαντιστών"...(>άρθρο<)
..."ιστογραμμή"...