 |
| ..."ιστογραμμή"... |
Ενημέρωση και όρια στη συνθήκη της δικτυακής εποχής
Του Άγγελου Φ. Βλάχου
Η κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές της 25ης Ιανουαρίου έκλεισε
πρόσφατα ένα δίμηνο. Μετά από σχεδόν μια πενταετία καταβύθισης της χώρας
βαθμιαία σε τάρταρα που καμιά δυτική κοινωνία δεν έχει γνωρίσει εν
καιρώ ειρήνης, ξεκίνησε μια πολυ-επίπεδη προσπάθεια αντιστροφής οριακών
ενεργειών που μας φορέθηκαν ως επιβεβλημένες πολιτικές οικονομικής
εξυγίανσης.
Ας είμαστε ειλικρινείς: η αντίδραση στις κυβερνητικές
πρωτοβουλίες, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, υπήρξε λυσσώδης,
αιφνιδιάζοντας ακόμη και τους πιο απαισιόδοξους.
Ο πρώτος κρίσιμος μήνας αναλώθηκε στους χειρισμούς μιας αφετηριακής
έστω διαχείρισης της οικονομικής ασφυξίας που με αριστοτεχνικό τρόπο
έστησε ο κύκλος του πρώην πρωθυπουργού, παγιδεύοντας τη χώρα στον
θανάσιμο κλοιό. Οι επιλογές ήσαν σαφείς: παράδοση του Έλληνα
Βερσιζεντορίξ άνευ όρων και δεμένου πιστάγκωνα περιφορά του στο
ευρωπαϊκό Κολοσσαίο προς τέρψη (μα
κυρίως προς αποτροπή
εξέγερσης της ευρωπαϊκής πλέμπας), στα πρότυπα των ρωμαϊκών θριαμβικών
τελετών ή ανελέητη εξόντωση των διαφωνούντων –προφανώς, μπάσταρδων–
αδελφών της «ευρωπαϊκής οικογένειας».
Όπως και να ’χε, το αποτέλεσμα
φαινόταν εγγυημένο: η απόλυτη συντριβή του ολίγιστου εταίρου που έχει το
θράσος να διεκδικεί συνιδιοκτησία στο μαγαζί το οποίο καλείται
ευρωπαϊκό οικοδόμημα, θα έστελνε το μήνυμα σε πολλαπλούς αποδέκτες.
Ηθικά απαξιωμένος ή οικονομικά εξοντωμένος ο διεκδικών «άλλες
πολιτικές», εξυπηρετεί όχι μόνο το ευρωπαϊκό πολιτικό ιερατείο αλλά
επίσης τις κατεστημένες εγχώριες δυνάμεις.
Ρίχνοντας –και ορθά– όλο το βάρος της η κυβέρνηση στο εξωτερικό
μέτωπο, επέτρεψε, ωστόσο, στην εγχώρια Διαπλοκή να ξετσουμίσει από τη
γωνία στην οποία είχε πρόσκαιρα λουφάξει. Εφημερίδες «έγκυρες» που
λίγους μόνο μήνες πριν αναφέρονταν χλευαστικά στον νυν πρωθυπουργό ως
«πρόεδρο του 15μελούς», διαδικτυακά sites-παραμάγαζα ποικίλων
συμφερόντων που δίνουν τον –
αναμφίβολα ανένδοτο (!)– «Αγώνα
Κατά της Διαφθοράς», καθώς και πάσης φύσεως «ενημερωτικά» σκύβαλα
μηδενικής κυκλοφορίας που επιζούν(;) οικονομικά με ακατανόητους
–λογιστικά τουλάχιστον– τρόπους, άλλαξαν εστίαση αλλά όχι και χαβά.
Διότι, όσο η κυβέρνηση αντέχει και ο κόσμος στοιχίζεται από πίσω της, οι
ελπίδες πολιτικής παλινόρθωσης για όσους απήλθαν άδοξα,
συρρικνώνονται.
Επομένως, από τη στιγμή που η μετωπική μάχη για το λαϊκό φρόνημα έχει
κριθεί στη φάση αυτή με συντριπτική διαφορά (οι δημοσκοπήσεις
αντιπολιτευόμενων μέσων το λένε, όχι εγώ), οι επιλογές της «Διαπλοκής»
(όρος γλαφυρός που εισήγαγε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης στη δημόσια
σφαίρα, όχι ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α.), περιθωριοποιούνται δραματικά. Και οι ad
hominem επιθέσεις παίρνουν τη θέση της πολιτικής πρότασης που τυχόν δεν
τραβάει. Υπό την έννοια αυτή, η πολυσυζητημένη επίθεση λ.χ. στον Γ.
Κατρούγκαλο και οι χαλκεύσεις που εξυφαίνονται όλως τυχαίως σε
συγκεκριμένα media δεν είναι συμπτωματικές.
|
| ..."ιστογραμμή"... |
Στρατηγικά, ο νέος στόχος των κύκλων αποσταθεροποίησης που κατήγγειλε
με έμφαση ο πρωθυπουργός, είναι το «ηθικό πλεονέκτημα» της κυβερνητικής
παράταξης. Αν το «
Έλα μωρέ, όλοι ίδιοι είναι…» επικρατήσει, η
λαϊκή ανοχή εξανεμίζεται. Εξουδετερώνοντας το –όποιο– moral primatum της
κυβερνώσας Αριστεράς, η εγχώρια Διαπλοκή (που θυμίζω,
δεν έχει ξεδοντιαστεί…) τορπιλίζει στα μάτια της κοινωνίας το βασικότερο ίσως όπλο (της κυβέρνησης), την
έξωθεν
καλή μαρτυρία. Αυτό δηλαδή που της δίνει τράτο στον κόσμο.
Πώς λοιπόν
εκδηλώνεται όλο αυτό σε απλά ελληνικά; Ευκολάκι: πλήττοντας την
ακεραιότητα, το ήθος, τις επιδόσεις, την αξία, την υπόσταση επιμέρους
στελεχών από το κυβερνητικό φάσμα, ακυρώνεται ή έστω αμαυρώνεται η
εικόνα του συνολικότερου εγχειρήματος.
Όλο αυτό έχει μια προϋπόθεση, την οποία περιγράφει υπέροχα ο Marc
Bloch σ’ ένα βιβλίο του που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά. «Μια
ανακρίβεια δεν εξαπλώνεται, δεν αναπτύσσεται και δεν ζει παρά μόνο με
μια προϋπόθεση: εάν βρει μια κοινωνία στην οποία μπορεί να αναπαραχθεί
στο πλαίσιο μιας πρόσφορης κουλτούρας».
1
Ουσιαστικά, ο σπουδαίος αυτός Γάλλος ιστορικός επεξεργάζεται τις ψευδείς
μαρτυρίες ως ιστορικές πηγές που μπορούν να φωτίσουν μια δεδομένη
κοινωνία. Τονίζει όμως πως αυτό είναι δυνατό μόνο όταν έχουν δομηθεί οι
απαιτούμενες νοητικές προϋποθέσεις. Δηλαδή, όταν έχει διαμορφωθεί ένα
κοινό που μπορεί, που είναι διατεθειμένο, να πιστέψει
περίπου τα πάντα. Συνθήκη υφιστάμενη σε μια κοινωνία σαν τη σημερινή που πασχίζει να επιβιώσει.
Η διασπορά φημολογίας και η χρήση της για πολιτικούς σκοπούς υπήρξε
πρακτική δοκιμασμένη στον νεωτερικό ιστορικό χρόνο, ειδικά σε περιόδους
κρίσης.
2 Στην ελληνική περίπτωση, ήδη από τα
τέλη του 19ου αιώνα, ανώνυμες καταγγελίες στις κολόνες των δρόμων της
Αθήνας, λίβελοι ακραίοι από τις στήλες των εφημερίδων αλλά και από
στόματος διαδεδομένες τερατολογίες σε περιόδους οξείας έντασης (λ.χ. του
Διχασμού), συμπεριλαμβάνονταν στο οπλοστάσιο του κομματικού εκφοβισμού.
Οι εποχές άλλαξαν, τα μοτίβα όμως όχι.
Καινούρια και ισχυρότατα είναι τα σύγχρονα οχήματα του πολιτικού
bullying. Πρωταγωνιστικό ρόλο ανάμεσά τους παίζουν πλέον τα απειράριθμα
ιντερνετικά ιστολόγια που κάνουν τη βρόμικη δουλειά. Ανυπόγραφα
δημοσιεύματα γραμμένα με συγκεκριμένες τεχνικές (με βασική αρχή:
ανακάτεψε μισό factum με κουβάδες λάσπης)
αναρτώνται συχνά πυκνά, και καθώς η αρχική μήτρα πλαισιώνεται από
δορυφορικά mirror-sites εξακοντίζονται στη δικτυακή στρατόσφαιρα. Μένει
μόνο ένας «ανεμιστήρας» για να ολοκληρώσει τη διάχυση. Το λένε και
viral: μετά τους πρώτους –ομόκεντρους– κύκλους κατασκευής, τα «νέα της
πάνω ραχούλας», ο «ακόρεστος» και η «φωνή της τραχανοπλαγιάς» αρκούν για
να φτάσει η πιασάρικη είδηση στα πέρατα της επικράτειας.
Η συνταγή είναι απλή. Εξαιρώντας ζητήματα που άπτονται της
οικογένειας, της επαγγελματικής επάρκειας και της οικονομικής διαφθοράς,
μομφές που –θα μπορούσαν να– επισύρουν ίσως άρση δικτυακού απορρήτου,
όλα τ’ άλλα στη μορφή παχιάς, λιπαρής σκιάς και ως δηκτικοί υπαινιγμοί
επιτρέπονται, αν δεν επιβάλλονται κιόλας. Ένας ανώνυμος ρουφιάνος από
την ασφάλεια του διαμερίσματός του λ.χ. στον Βύρωνα, μπορεί
–ατιμωρητί(;) άραγε– να υποσκάπτει έναν άλλο που του κάθεται στο στομάχι
στην άλλη άκρη της πόλης, χωρίς να χρειάζεται να γράφει κρυφά με σπρέι
στους τοίχους, όπως θα ’κανε παλιά.
|
| ..."ιστογραμμή"... |
Πρακτικά, η δυνατότητα αντίδρασης
του πληττόμενου είναι ανύπαρκτη. Στο μέτρο που η ψηφιακή «είδηση»
αυτονομείται από το αφετηριακό κέντρο διασποράς, ο ιός είναι
ανεξέλεγκτος. Σερβιρισμένος σωστά με πηχυαίους τίτλους, που θέτουν το
πλαίσιο ανάγνωσης του μικρού συνήθως κειμένου χωρίς κάποια πληροφορία
που να συνιστά –όντως–
είδηση, εντυπώνεται ακόμη και σ’ όσους βαρεθούν να ανοίξουν την ιστοσελίδα.
Το διαδίκτυο προσφέρει προνομιακή μορφή διείσδυσης που δεν μπορούν να
ανταγωνιστούν τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης: η ανάρτηση είναι εύκολη,
γρήγορη, φτάνει σε πάμπολλα κοινά και είναι δωρεάν. Ενώ η είδηση στο
χαρτί μπαγιατεύει, εκείνη μένει εκεί και την επόμενη βδομάδα,
εμπλουτίζεται ή αποσύρεται χωρίς να αφήσει –παρά μόνο άυλα, ψηφιακά–
ίχνη, επιτρέποντας την πρόσβαση στο ανθρώπινο κρέας απρόσκοπτα.
Αληθοφανή ψεύδη, τερατολογίες ή και ασύστολες συκοφαντίες
επιστρατεύονται κατά περίπτωση. Σκιτσάροντας πορτρέτα-καρικατούρες χωρίς
περαιτέρω επιχειρηματολογία, ο κατ’ επάγγελμα συκοφάντης παίζει χωρίς
αντίπαλο.
Με ευφημιστικά σχήματα, και αντλώντας από την αμφισημία της
πλούσιας ελληνικής γλώσσας, το σύστημα της λάσπης που απαρτίζεται από
πραγματικά ανθυποτσιράκια της πληρωμένης ενημέρωσης, εκτοξεύει κατά
ριπάς τα λερά βέλη που έχει αποθηκευμένα στον αποπνικτικό βούρκο.
Έμπειρα παπαγαλάκια, ανυπόληπτα κοράκια που παριστάνουν τους
δημοσιογράφους, προγλωσσικοί μπράβοι, συνδράμουν πληθωρικά τα συλλογικά
οργανωμένα αυτά εγχειρήματα, που έκκεντρα εμπλέκουν κοινοβουλευτικά
κόμματα με παγιωμένα συμφέροντα.
Ο διασυρμός έχει πάμπολλες διαβαθμισμένες μορφές: γελοιοποίηση,
δυσφήμηση, ηθική απαξίωση στα μάτια του τυχαίου αναγνώστη που δεν μπορεί
να διασταυρώσει όσα διαβάζει στην οθόνη, για έναν εγκαλούμενο που δεν
μπορεί
πρακτικά να αντιδράσει. Πρόσφατα, έγινε απόπειρα έμμεσης
γελοιοποίησης νεαρού πολιτικού στελέχους με αφορμή ένα χόμπι του.
Να
φανταστείτε, είδα μεταξύ άλλων πολλών αναφορών, το όνομά μου στον στενό
πολιτικό κύκλο των κολλητών ενός πρώην πρωθυπουργού που έχω δει
μόνο στην τηλεόραση ή ως «σκοτεινό στέλεχος παντός καιρού» (
τύπου House of Cards),
διασυνδέσεις με σαφή συνειρμό· ένας διαπρεπής κυβερνητικός βουλευτής
στιγματίζεται εξαιτίας παιδικού του φίλου ως καθεστωτικά ευνοημένος, ενώ
σ’ έναν άλλο επιφανή γνωστό μου που έφαγε τα νιάτα του στις φυλακές της
χούντας για τις ιδέες του, οι καλοθελητές έχουνε τοποθετήσει
«αριστερόμετρο», μπας και τονε βρούνε λειψό.
Θα μου πείτε, λεπτομέρειες ήσσονες και ανυπόστατα κουτσομπολιά. Θα σας πω, βαθιά ουσία.
|
| ..."ιστογραμμή"... |
Στο τέλος της ημέρας, όλα αυτά κατατείνουν σε κάτι: στον πολιτικό
εκφοβισμό και στο ξετσίπωτο νταβατζιλίκι. Βάλλοντας εναντίον προσώπων με
κομβική σημασία σε σχέση με ένα διακύβευμα, επιτυγχάνεται το ποθούμενο
πολιτικό αποτέλεσμα. Είτε ξηλώνεται το πολιτικό πουλόβερ με αποδυνάμωση
του κυβερνητικού μηχανισμού είτε, ακόμη καλύτερα, περιθωριοποιείται
αδύναμος ο βαλλόμενος, μιας και δεν μπορεί να αποδείξει πως δεν είναι
ελέφαντας. Ανάλογα δε με το εκτόπισμα της θέσης που τυχόν κατέχει στον
δημόσιο χώρο το θύμα του ιδιότυπου αυτού αλλά ανελέητου bullying, η
πίεση κλιμακώνεται.
Η λάσπη για τους οργανωμένους κύκλους συνιστά μέσο
όχι αυτοσκοπό, γι’ αυτό η επίθεση αντικαθίσταται με τη συνδιαλλαγή ή την
απειλητική σιωπή της εξουδετέρωσης.
Ο φαύλος κύκλος της φαλκιδευμένης ενημέρωσης δεν κόβεται παρά μόνο με
την ανατροπή του υφιστάμενου παραδείγματος. Ώστε να σπάσει το πύον που
καλύπτει το τοπίο. Απαιτείται η άμεση εισαγωγή ενός νέου νομοθετικού
πλαισίου για τα media με πολλαπλές πρόνοιες, προκειμένου να προχωρήσει
θεσμικά η αντιμετώπιση των συμπηγμένων συμφερόντων που με πρόσχημα την
ενημέρωση διαφεντεύουν στον νευραλγικό αυτό τομέα. Πρόκειται για
κατεπείγουσα προτεραιότητα. Όχι μόνο για την κυβέρνηση αλλά και για την
κοινωνία.
..."το bullying ως πολιτική στρατηγική"...(
>άρθρο<)
..."ιστογραμμή"...